در شبکه پیچیده و در هم تنیده دوستی‌ها و دشمنی‌های خاورمیانه، یک کشور هست که انگار با تقریبا تمام اطراف شطرنج منطقه روابط حسنه دارد: فدراسیون روسیه به رهبری رئيس‌جمهور، ولادیمیر پوتین.
پوتین امروز در حالی سفر دولتی خود به عربستان را آغاز می‌کند که هم روابط عالی با تهران دارد و هم روابط رو به گسترش با عربستان. سفر او تنها یک‌روزه است اما خیابان‌های ریاض را بخاطر آن پر از پرچم‌های عربستان و سعودی کرده‌اند و امشب ارکستر سمفونی چایکوفسکیِ روسیه به افتخار پوتین اجرا می‌کند.
چهار سال پیش که پوتین به سوریه نیرو فرستاد تا رژیم بشار اسد را حفظ کند این کار را می‌شد قمار بزرگی حساب کرد. او مورد بیزاری هزاران نفر در جهان عرب قرار گرفت که حامی انقلاب سوریه و مخالف اسد بودند. تصاویر دیدارهایش با آیت‌الله خامنه‌ای در تهران و قاسم سلیمانی در مسکو می‌توانست باعث شود که ابرقدرت حامی «هلال شیعه» شناخته شود. انقلاب سوریه اما شکست خورد، رژیم اسد به عنوان «واقعیتی که باید با آن سر کرد» استوار شد و روسیه روابط خود را با کشورهای عربِ سنی از دست که نداد هیچ قوی‌تر هم کرد.
ماه پیش که تاسیسات نفتی عربستان مورد حمله قرار گرفتند، دولت آمریکا به رهبری ترامپ سریع تقصیر را به گردن ایران انداخت. پوتین اما ضمن محکوم کردن سریع حمله رفت پای تلفن. او هم با همتای ایرانی‌اش، حسن روحانی، صحبت کرد و هم با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و گفت شواهدی موجود نیست که کار ایران بوده باشد. او افزود: «بگذارید به جای احساسات با واقعیات پیش برویم.» سفر جاری نشان می‌دهد که روابط مسکو و ریاض بر سر آن ماجرا مخدوش نشده.
رئيس‌جمهور روسیه پس از دوازده سال وارد شبه جزیره عرب می‌شود و پس از امضای قراردادهایی به ارزش بیش از ۲ میلیارد دلار با عربستان سعودی فردا وارد ابوظبی می‌شود تا با مقامات این کشور از جمله شیخ زاید، رئيس امارات، دیدار کند که او را «دوست قدیمی» می‌نامد و دوازده سال پیش از دستش عالی‌ترین نشان کشور را دریافت کرد.
پوتین پیش از سفر کنونی گفته بود که می‌خواهد نقش میانجی بین تهران و ریاض را بازی کند. او پیشنهاد داده سازمانی متشکل از کشورهای حاشیه خلیج فارس، اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها برای حل مشکلات منطقه تشکیل شود.
زمانی بود که روسیه ابرقدرت به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت جهان که عضو اوپک نیست رقیب اصلی این سازمان به حساب می‌آمد. امروز اما توافق «اوپک باضافه» که بین اوپک به رهبری عربستان و چند کشور دیگر به رهبری روسیه بسته شده اوضاع را عوض کرده است. همین توافق باعث شده تولید نفت از ژانویه امسال تا کنون ۲/۱ میلیون بشکه در روز کاهش داشته باشد تا قیمت نفت کنترل شود. ملک سلمان، پادشاه عربستان، و پسرش، ولیعهد، امروز در قصر خود نه فقط از پوتین که از الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه، و کیریل دیمیتریف، رئیس صندوق ثروت ملی این کشور، هم استقبال کردند.
صبح امروز جلسه‌ای با شرکت بیش از ۳۰۰ مدیر از شرکت‌های سعودی و روس در ریاض برگزار شد. امیر عبدالعزیر بن سلمان، وزیر انرژی سعودی‌ها، از چهره‌های اصلی این نشست بود که گفت «اوپک باضافه» ادامه خواهد یافت و خبری از تغییر آن نیست.
دیمیتریف چند روز پیش گفته بود که در طی سفر پوتین ۱۰ قرارداد در زمینه‌های مختلف همچون کشاورزی، راه‌آهن، کود و پتروشیمی امضا می‌شود. اکنون که سفر پوتین به ساعات پایانی خود نزدیک شده ماهیت این توافق‌ها دارد معلوم می‌شود.
مهمترین آن‌ها بی‌شک توافق ۷۰۰ میلیون دلاری است بین شرکت نفت عربستان، آرامکو، و «صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه» که آقای دیمیتریف رئيس آن است. جزئيات این توافق هنوز معلوم نیست اما شرکت‌های نفت روسی نقشی قابل توجه در فروش عام سهام آرامکو خواهند داشت. کارشناسان می‌گویند احتمالا بخشی از سهام آرامکو پیش از فروش عمومی به شرکت‌های خاص از جمله شرکت‌های روسیه واگذار می‌شود.
امروز توافق مشترکی بین صندوق سرمایه‌گذاری روسیه و شرکت‌های راه‌آهن روسیه و سعودی هم امضا شد که به موجب آن روس‌ها به گسترش راه‌آهن در عربستان کمک می‌کنند. در بیانیه مطبوعاتی که صندوق روسیه منتشر کرده می‌خوانیم که پروژه گسترش خط آهن مرتبط با «برنامه ۲۰۳۰» عربستان خواهد بود.
دیگر زمینه همکاری امکان صادرات غلات از روسیه به بازارهای سعودی و بقیه کشورهای خاورمیانه است. مسکو بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان است. عربستان دو ماه پیش توافق کرد که محدودیت‌های واردات گندم از روسیه را کم کند. در این سفر اما توافق جدیدی هم برقرار شد و آن توافق بین صندوق سرمایه‌گذاری روسیه و «شرکت سرمایه‌گذاری دامداری و کشاورزی عربستان» برای پروژه‌های مشترک است.
میزان گردشگری بین دو کشور نیز قرار است افزایش یابد. زارینا دوگوزووا، رئیس نهاد گردشگری دولت روسیه، در گفتگویی با روزنامه انگلیسی‌زبانِ «عرب نیوزِ» ریاض مفصلا از برنامه‌های موجود در این زمینه گفته. روسیه اخیرا امکان دریافت ویزای اینترنتی برای شهروندان عربستان را فراهم کرده است. این ویزا الان محدود به مناطقی خاص است اما از اول ژانویه ۲۰۲۱ شامل کل کشور می‌شود. عربستان هم برای اولین بار امکان تقاضای ویزای گردشگری را برای شهروندان ۴۹ کشور از جمله روسیه را فراهم کرده است. خانم دوگوزووا به عرب‌نیوز گفت: «کارهایی که شما می‌کنید قدم جدیدی در پیشرفت گردشگری جهانی هستند.» او در ضمن گفت در طی سفر پوتین توافق جدیدی در این زمینه امضا می‌شود.
روسیه در سال گذشته ۱۰ درصد افزایش گردشگر داشت اما تعداد کل گردشگرهایش تنها ۲/۴میلیون نفر بود که هنوز نسبتا پایین است. این کشور اما در طول جام جهانی تابستان گذشته نشان داد که ظرفیت‌های بالایی دارد از جمله برای جذب گردشگران ثروتمند عرب. بیش از ۱۴ هزار شهروند سعودی برای تماشای این مسابقات به روسیه رفتند. مسابقه افتتاحیه جام هم اتفاقا در مسکو بین عربستان و روسیه برگزار شد که با شکست ۵-۰ تیم مهمان همراه شد.
حساس‌ترین زمینه همکاری که بعید است در این سفر خبر جدیدی در موردش منتشر شود اما همکاری‌های نظامی است. روسیه پیشرفته‌ترین صنایع نظامی جهان را دارد و عربستان از بااشتهاترین خریداران تجهیزات نظامی است. پوتین اخیرا در نشستی با نقل از قرآن به سعودی‌ها پیشنهاد کرد که مثل سایر کشورهای مسلمان منطقه، ترکیه و ایران، از روسیه سلاح‌های تدافعی بخرند. اشاره او مشخصا به سامانه‌های موشکی زمین به هوای اس ۴۰۰ است که خریدشان توسط ترکیه، که عضو پیمان ناتو است، باعث برآشفتگی واشنگتن شد. عربستان بر خلاف ترکیه نه عضو ناتو است و نه هم‌پیمان آمریکا اما دهه‌ها است رابطه نزدیکی با این کشور داشته و باید دید در نزدیک رفتن به سوی پوتین تا کجا پیش می‌رود. به‌رغم مخالفت قوه مقننه آمریکا با جنگ سعودی‌ها در یمن، واشنگتن در همین ماه‌های اخیر ۳۰۰۰ نیروی جدید و سامانه‌های پدافند هوایی نوین به عربستان فرستاده است. معلوم است که زعمای پنتاگون دل خوشی از نزدیکی نظامی ریاض و مسکو نخواهند داشت.
عربستان هم البته قاعدتا رابطه ارزشمند خود با آمریکا را به خطر نمی‌اندازد.
عادل الجبیر، وزیر دولت عربستان در امور خارجه، دیروز به خبرنگاران گفت: «ما باور نداریم که روابط نزدیک داشتن با روسیه هیچگونه تاثیر منفی بر رابطه‌مان با آمریکا دارد. ما باور داریم که می‌توان روابط استراتژیک و قوی با آمریکا داشت و در عین حال روابط با روسیه را هم توسعه داد.»
روسیه با همین باور توانسته روابط مثبت با هم تهران و هم ریاض داشته باشد؛ آیا پوتین می‌تواند میانجی نزدیکی دو کشور بشود؟
