چهل سال پیش بود که دانشجویان انقلابی با حمله به سفارت آمریکا برگ جدیدی در تاریخ ایران رقم زدند. این حرکت چند جوان، البته می‌توانست سریع حل و فصل شود، اما آیت‌آلله خمینی، رهبر وقت جمهوری اسلامی، تمام‌قد پشت آن ایستاد تا تاریخ دگرگون شود. دولت موقتِ مهدی بازرگان استعفا داد و عروج خمینیسم آغاز شد. به قول حمید دباشی، «حواس مردم،پرت گروگان‌گیری ۷۰ آمریکایی شد،کل فرهنگ سیاسی مارا با تفکر فقهی به گروگان گرفتند.» (گفت‌وگوی نگارنده با دباشی، دسامبر ۲۰۰۹، هفته‌نامه «شهروندِ»، چاپ تورنتو).
چهل سال بعد، ایران در حالی در تنگنای صعب‌ترین رویارویی خود با آمریکا قرار گرفته است که اقتصاد کشور، در بحرانی بغرنج گرفتار است. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، اما به حمایت قاطع از سیاست‌های خود ادامه می‌دهد. او امروز در آستانه مراسم سالیانه ۱۳ آبان که چهل سال است با شعار «مرگ بر آمریکا» برگزار می‌شود، برای جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان سخنرانی کرد. خامنه‌ای گفت، به هیچ وجه حاضر به مذاکره با آمریکا نیست و افزود که ایران «با این روش عقلانی، راه نفوذ مجدد آمریکایی‌ها را می‌بندد، ابهت حقیقی و اقتدار ایران را به جهانیان ثابت می‌کند و ابهت پوشالی طرف مقابل را در دنیا فرو می‌ریزد».
خامنه‌ای البته به مشکلات اقتصادی کشور، از جمله گرانی و تورم و کم شدن ارزش پول ملی اعتراف کرد، اما کلید حل مشکلات کشور را «رونق تولید» دانست و افزود که «نباید همچنان که مدتی بیهوده منتظر برجام ماندیم، حالا در انتظار اقدامات اروپایی‌ها یا مسائل دیگر معطل بمانیم، بلکه باید به داخل دل ببندیم و همه توان را برای رونق تولید به کار گیریم.» او تاکید کرد: «نمی‌گویم رابطه‌ها را قطع کنید. بلکه می‌گویم به خارجی‌ها دل نبدندید و فقط به داخل دل ببندید.»
این در حالی است که طبق برخی تخمین‌ها اقتصاد ایران در سال آینده نزدیک ده درصد رشد منفی خواهد داشت که فاجعه‌ای بزرگ محسوب می‌شود. کمتر کشوری در دنیا است که بتواند با سیاست انزوای اقتصادی و تولید صرفا داخلی، به رشد اقتصادی برسد.
رهبر جمهوری اسلامی ایران گفت: «برخی که مذاکره با آمریکا را حلال مشکلات می‌دانند، صد در صد اشتباه می‌کنند و هیچ نتیجه‌ای از گفت‌وگو با آمریکایی‌ها حاصل نخواهد شد؛ چرا که آن‌ها یقینا و قطعا هیچ امتیازی نخواهند داد… اگر مسئولان جمهوری اسلامی ساده‌لوحی می‌کردند و به مذاکره می‌رفتند از فشارها و تحریم‌ها هیچ چیزی کم نمی‌شد، بلکه راه برای طرح رسمی توقعات و تحمیل‌های جدید آمریکایی‌ها باز می‌شد.»
او گفت، موشک‌های ایران امروز برد دو هزار کیلومتری دارند اما اگر ایران پی میز مذاکره رفته بود، امروز این برد به ۱۵۰ کیلومتر بیش‌تر نمی‌رسید و «پدر کشور در می‌آمد.»
خامنه‌ای حتی به میانجی‌گری امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، نیز تاخت و گفت: «این شخص یا خیلی ساده است یا همدست آمریکایی‌ها است.»
مهلت‌هایی که ازراه می‌رسند
حرف‌های تند خامنه‌ای در حالی از راه می‌رسند که چند ضرب‌الاجل مهمی پیش رو است. یکی آن که ایران به زودی احتمالا «گام چهارم» کاهش تعهدات خود در برجام را برمی‌دارد. طبق این گام، احتمالا بعضی اقدامات پژوهشی هسته‌ای که تعلیق شده بودند، از سر گرفته می‌شوند و رآکتور خنداب در استان مرکزی نیز مجددا احیا می‌شود. دیگر آن که ایران تا بهمن ماه فرصت دارد که با تصویب لوایح لازم، به سازمان جهانی «اف ای تی اف» (گروه ویژه اقدام مالی) که مستقر در پاریس است و به مبارزه با پولشویی جهانی اختصاص دارد، بپیوندد.
جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، امروز در مجلس ایران حاضر شد تا به سوالات محمدرضا پورابراهیمی و جواد کریمی قدوسی، نمایندگان کرمان و مشهد، پاسخ دهد. ظریف از این فرصت استفاده کرد تا به موضوع «اف ای تی اف» هم بپردازد، و گفت: «اتهامی که به ایران می‌بندند این است که نمی‌خواهد به این کنوانسیون‌ها بپیوندد چون نمی‌خواهد با پولشویی و تروریسم مقابله کند».
سخنان مفصل‌تر در این مورد را اما غلامرضا انصاری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر خارجه، در گفت‌وگو با سارا معصومی، خبرنگار روزنامه اعتماد، به زبان آورد. انصاری در صدر معاونتی قرار دارد که از أساس، تازه‌تاسیس است و مختص شرایط بغرنج کنونی. او در سخنان خود هم از برجام تعریف می‌کند و بر فرصت‌هایی که در گذشته از دست رفته است افسوس می‌خورد، و هم سیاست‌های آمریکا را «شکست خورده» می‌نامد و تحریم‌ها را «فرصت» برای ایران. اما قابل‌توجه‌ترین حرف‌های انصاری، دفاع قاطع او از لزوم پیوستن به «اف ای تی اف» است. این معاون ظریف، گفته است که پیوستن به این سازمان جهانی، به منزله داشتن «پاسپورت» برای تجارت با جهان است؛ چرا که «اگر سیستم بانکی ایران بخواهد با سیستم بانکی جهان اعم از کوچک یا بزرگ آن هر نوع ارتباطی را برقرار کند، شرط آن اف‌ای‌تی‌اف است.» انصاری در مورد مخالفان «اف ای تی اف» گفت، مثل این است که بگویند «سفر کردن کار بسیاری خوبی است ولی مخالف گرفتن پاسپورت هستم.»
او تاکید کرد که اگر ایران در مهلت تعیین‌شده مصوبات لازم را تصویب نکند، «سیستم بانکی کشور با یک بحران جدی روبه‌رو خواهد شد»، چرا که «کشورهایی که حتی از چین هم با ما دوست‌تر هستند، به ما اعلام کرده‌اند که پس از عبور از این ضرب‌الاجل» توانایی «هیچ‌گونه نقل و انتقال» را با ایران نخواهند داشت. بنا به گفته‌های وی، چنین وضعیتی «تیر خلاص» بر پیکر اقتصاد ایران خواهد بود.
انصاری در بخش دیگری از سخنان خود گفت، پیش از خروج آمریکا از برجام، نیز ایران فرصت‌های بسیاری را از دست داده بود: «فضایی که بعد از برجام درست شد، فضای بسیار بسیار مثبتی بود. شاید ما از آن بهترین استفاده را نکردیم.»
او در مورد روزهای پیش رو نیز گفته است: «کار بسیار مشکل و سخت است و به همه نیاز دارد. اگر همه همت کنند، ساده‌تر می‌گذرد. اگر همت نکنیم، می‌گذرد، ولی سخت‌تر می‌گذرد.»
پرسش پیش رو برای اقتصاد ایران امروز شاید آن باشد که آیا آیت‌الله خامنه‌ای حاضر است «همت» کند و بهبود وضعیت بحرانی و بغرنج اقتصاد را در اولویت قرار دهد، یا همچنان اولویت را به آمریکاستیزی و افزایش برد موشک‌ها خواهد داد؟
