عکس بلند کردن هنگام سخنرانی در سازمان ملل را در سال‌های اخیر بیشتر با بنیامین نتانیاهو تداعی کرده‌ایم. اما دو هفته پیش که نخست‌وزیر اسرائیل به‌خاطر مخمصه سیاسی-قضائی خودش به نیویورک نیامد، هولناک‌ترین تصویر را رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، بلند کرد. اردوغان گفت کشورش می‌خواهد «راهروی صلحی با عمق ۳۰ کیلومتر و ۴۸۰ کیلومتر در سوریه بر پا کند تا جامعه بین‌المللی بتواند دو میلیون سوری را آن‌جا اسکان دهد.» این حرف به معنای یورش ترکیه برای سرنگونی حکومت خودمختار «رژاوا» است — یعنی مناطق تحت تسلط «نیروهای دموکراتیک سوریه»، گروهی که بنیان اش را کردها تشکیل می‌دهند و با حمایت نظامی آمریکا نقش عمده‌ای در شکست داعش داشته است.
اردوغان البته مدت‌ها است رژاوا را به حمله نظامی تهدید می‌کند، اما آن‌چه گفته‌های این دفعه او را خطرناک‌تر می‌کند، همگامی آن‌ها با اقدامات واشنگتن است. دونالد ترامپ، همتای آمریکایی اردوغان، روز گذشته اعلام کرد آمریکا نیروهایش را از شمال سوریه خارج می‌کند؛ آیا این یک خیانت دیگر از سوی آمریکا علیه یکی از مطمئن‌ترین متحدین خود در جدال علیه داعش است؟ از آن‌جا که امروز (چهارشنبه) مصادف با بیستمین و یکمین سالگرد اخراج عبدالله اوجالان، رهبر کردهای ترکیه است، انتظار می‌رود ترکیه در این روز حمله خود به رژاوا را آغاز کند. اعتراضات وسیعی که از دیروز در آمریکا و سایر کشورها نسبت به این اقدام ترامپ انجام شده این امید را ایجاد می‌کند که شاید ترامپ (که در دسامبر نیز صحبت از بیرون کشیدن نیروهای آمریکا کرده بود) تجدید نظر کند.
کردها البته به مورد خیانت واقع شدن عادت دارند. سیاست‌های متغیر قدرت‌های بزرگ نسبت به آن‌ها باعث شده بعضی متحدین‌شان را یک‌شبه از دست دهند. بارزترین نمونه تاریخی این «خیانت» در سال ۱۹۷۵ صورت گرفت؛ زمانی که در پی توافق الجزیره بین شاه و صدام، حمایت مشترک ایران، آمریکا و اسرائيل از شورش کردهای عراقی خاتمه یافت و آن‌ها به چنگ نظام صدام افتادند.
در چند سال گذشته کردهای سوریه در جایگاه مشابهی قرار داشتند و باید در شطرنج پیچیده منطقه متحدینی پیدا می‌کردند. این انتخاب‌های استراتژیک همزمان با تغییرات وسیع ایدئولوژیک در میان احزاب غالب در میان کردهای سوریه و ترکیه صورت گرفتند. بر خلاف حزب دموکرات کردستان عراق که همچنان، استقلال را دنبال می‌کند، «حزب کارگران کردستان» در ترکیه و دوقلویش در سوریه «حزب اتحاد دموکراتیک» اعلام کرده‌اند که تشکیل دولت مستقل و قومی دیگر هدف آن‌ها نیست و حتی هویت «کردی» خود را هم برجسته نمی‌کنند و بیشتر به تکثرگرایی قومی-مذهبی و خودمختاری فدرالی تاکید دارند. طبق همین تفکر است که رهبران رژاوا تاکید کرده‌اند که قصد جدایی از سوریه را ندارند و نام دولت خودمختار خود را نیز «اداره خودمختار شمال و شرق سوریه» گذاشته‌اند.
ترکیه از یورش به رژاوا دو هدف مشخص دارد: اول، بیرون کردن پناهنده‌های سوری که در چند سال گذشته تعدادشان در ترکیه به سه تا چهار میلیون رسیده و مورد اعتراض و خارجی‌ستیزیِ مردم ترکیه قرار گرفته‌اند. پناهنده‌ستیزی موضوعی است که اردوغان و سایر احزاب کشور (چه هم‌سو با دولت و چه اپوزیسیون) در آن با یکدیگر رقابت می‌کند. دوم، نابود کردن موجودیتی مثل «رژاوا» که الگویی برای کردهای ترکیه و چپ‌گرایان در کل منطقه است. بدیلِ سوسیالیستی و فمینیستی آن دقیقا نقطه مقابل الگوی اسلام‌گرایانه و محافظه‌کارِ اردوغان است.
سخنگویان آنکارا مدام تاکید می‌کنند که هدف‌شان «گروه‌های تروریستی» و نه کردها هستند اما اردوغان پیش از سفر به نیویورک به برنامه‌های خود برای پاک‌سازی قومیِ رژاوا اعتراف کرده بود. او گفته بود ترکیه منطقه شمال سوریه را از «سازمان‌های تروریستی پاک‌سازی می‌کند و آن‌را به دست صاحبان اصلی‌اش باز می‌گرداند و این صاحبان اصلی اکثرا عرب هستند — تا حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد.»
ترکیه قبلا در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸ چند بار وارد اراضی رژاوا شده و نتیجه آن سرکوب تمامی اقدامات مترقی رژاوا و اقدامات کردستیز بوده. مثلا در اوایل ۲۰۱۸ بود که ترکیه در همراهی با بخش‌هایی از «ارتش آزاد سوریه» که مورد حمایت خودش هستند شهر عفرین در استان حلب را از رژاوایی‌ها پس گرفت. نتیجه آواره شدن صدها هزار نفر بود. اردوغان اعلام کرد که اکثریت عفرین عرب هستند. خیلی زود معلوم شد نیروهایی که تحت پرچم «ارتش آزاد سوریه» به عفرین آمده بودند نیروهای اسلام‌گرای افراطی هستند که از اولین اقداماتشان مصادره املاک و زمین‌های کردها بود.
رژاوا اما در سه سال گذشته در صف مقدم مبارزه با گروه تروریستی داعش بوده است. شش ماه پیش بود که از آمریکا تا قاسم سلیمانی با افتخار پایان داعش را اعلام کردند، اما هیچ نیرویی مثل کردهای چپ‌گرای سوریه مقابل داعش نجنگیده و تلفات نداده‌اند. در حالی که در کارزار ضد داعش آمریکا، تنها شش سرباز و دو شهروند غیر نظامی این کشور کشته شدهاند، رژاوایی‌ها حداقل یازده هزار کشته داده‌اند.
امجد عثمان، سخنگوی «شورای دموکراتیک سوریه» (شاخه سیاسی «نیروهای دموکراتیک سوریه») در پاسخ به رویدادهای اخیر گفت: «رویکرد آمریکا تاثیری منفی بر کل منطقه و صلح و ثبات آن خواهد داشت. ما همیشه گفته‌ایم که خطر اردوغان جدی است اما هیچ اراده بین‌المللی جدی برای پایان بحران سوریه وجود ندارد. تهدید ترکیه یعنی بازگشت منطقه به نقطه صفر. دوباره آشوب درمی‌گیرد».
از وقتی که خبر تصمیم روز گذشته کاخ سفید منتشر شده بعضی‌ها از رژاوا انتقاد کرده‌اند که چرا متکی به ائتلاف با آمریکا بوده. رژاوایی‌ها اما در سال‌های اخیر بارها سعی کرده‌اند با مسکو نیز رابطه داشته باشند، اما موفق نشده‌اند چرا که متحد اصلی مسکو، بشار اسدِ دیکتاتور است که در نسخه نهایی خود برای سوریه جایی برای تجربیات رادیکال و دموکراتیکِ رژاوا نخواهد داشت. از دیروز دوباره احتمال اتحاد رژاوا با دمشق مطرح شده است.
دیگر مساله مهم تکلیف حدود ۲۰۰۰ پیکارجوی خارجی و ۹۰۰۰ پیکارجوی عراقی و سوری داعش است که به همراه ده‌ها هزار نفر از اعضای خانواده‌شان در زندان‌ها و اردوگاه‌های رژاوا به سر می‌برند. با خروج آمریکا بر سر آن ها چه می‌آید؟ دبیر مطبوعاتی کاخ سفید گفته بود: «اکنون ترکیه مسئول تمامی جنگندگان داعش در مناطقی است که در دو سال گذشته در پی شکست خلافت زمینی به دست آمریکا تصرف شدهاند».
برت مک‌گورک که تا همین چند پیش فرستاده ویژه رئیس‌جمهور به ائتلاف جهانی ضد داعش بود در واکنش گفت: «بیانیه امشب کاخ سفید در مورد سوریه که در پی صحبت ترامپ و اردوغان می‌آید خبر از فقدان کامل درک از تحولات روی زمین می‌دهد.» او گفت آمریکا دارد اسرای داعش را عملا تحویل ترکیه می‌دهد.
پیش از این‌که همکاری آمریکایی‌ها با کردهای چپ‌گرای سوریه آغاز شود، این دفاع تاریخی آن‌ها از شهر کوبانی در مقابل یورش داعش بود که باعث شهرت این گروه در جهان و نهایتا جلب حمایت ائتلاف جهانی ضد داعش به رهبری آمریکا شد.
سخنگویان رژاوا حالا می‌گویند که همچنان مثل روزهای کوبانی به مقاومت ادامه خواهند داد. امجد عثمان می‌گوید: «ما این‌جا در سرزمین خود هستیم. نیروی نظامی داریم، اراده سیاسی داریم و مردمی داریم که حامی نیروهای نظامی و سیاسی‌مان هستند. ما منتظر آمدن ترک‌ها نمی‌مانیم — با نیروی نظامی‌مان مقاومت می‌کنیم.»
«نیروهای دموکراتیک سوریه» نیز روز گذشته با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند: «ما مصمم هستیم به هر قیمتی از سرزمین خود دفاع کنیم. به مردمان کرد، عرب، آسوری و سورانی خود فراخوان می‌دهیم که وحدت خود را تقویت کنند و در دفاع از سرزمین خود کنار «نیروهای دموکراتیک سوریه» بایستند»
