انتشار در ایندیپندنت فارسی
عراق روزهای سختی را می‌گذارند. در پی شکست تروریست‌های داعش، به نظر می‌رسید که فرصتی طلایی برای عروج مجدد داشته باشد. اما درگیری‌های نیابتی ایران و آمریکا در خاک آن کشور، بحران کرونا و سقوط قیمت نفت، این روزها کشور را زمین‌گیر کرده‌اند. نظام فاسد و فرقه‌گرایانه سیاسی از جمله دلایل اصلی بود که صدها هزار نفر را در ماه‌های اخیر به خیابان‌ها کشاند. جنبش اعتراضی عراق چند صد کشته داد و بالاخره چهار ماه پیش، موفق به کنار زدن نخستوزیر، عادل عبدالمهدی، شد. حالا اما با توجه به قرنطینه به خاطر کرونا، جنبش دیگر خیابان‌ها را از دست داده است و مجبور به کنار رفتن شده است. نظام سیاسی أمور را همچنان به سیاق قدیم ادامه می‌دهد و پس از چهار ماه، هنوز نتوانسته است نخستوزیر جدیدی را سر کار بیاورد.
برهام صالح، رئیس‌جمهوری عراق، امروز سومین نامزد نخست‌وزیری در چهار ماه اخیر را رسما اعلام کرد. دو نامزد قبلی، محمد توفیق علاوی و عدنان الزرفی، موفق به جلب رضایت پارلمان نشدند و حالا نوبت مصطفی الکاظمی است، چهره ۵۳ ساله و رئیس کنونی دستگاه استخبارات (اطلاعات و جاسوسی) عراق.
در پی حمله آمریکا و سقوط صدام در سال ۲۰۰۳، دو کشور خارجی شاید بیش از هر نیروی عراقی در تعیین قدرت در این کشور نقش داشته‌اند: ایران و آمریکا. در این سال‌ها، معمولا کسی نخستوزیر شده است که بتواند حمایت تهران و واشنگتن را با خود داشته باشد. آقای علاوی شاید زیادی نزدیک به ایرانی‌ها بود و جنبش اعتراضی که پس از استعفای عبدالمهدی هنوز قدرت بسیاری داشت، او را به‌هیچ‌وجه برنمی‌تابید. آقای الزرفی، استاندار سابق نجف و رئیس ائتلافی به نام «نصر» در مجلس عراق، به علت روابط قدیمی با آمریکایی‌ها مورد مخالفت گسترده خیلی احزاب شیعه نزدیک به ایران قرار گرفت. البته جنبش طرفداران مقتدی صدر اعلام کرده بودند که به او رای اعتماد می‌دهند.
مصطفی الکاظمی به نظر می‌رسد چیزی شبیه حیدر العبادی، نخستوزیر عراق پیش از عبدالمهدی، باشد: فردی که هم می‌تواند رضایت تهران را جلب کند و هم روابط گسترده و نزدیکی با آمریکایی‌ها دارد. بنابراین، شانس انتخاب او بیشتر از علاوی و الزرفی است.
الکاظمی همچنین روابط خوبی هم با دیگر همسایه قدرتمند و مهم عراق، یعنی عربستان سعودی دارد. ریاض از سال ۲۰۱۶، پس از دهه‌ها وقفه، روابط دیپلماتیک خود را با بغداد از سر گرفته است. یکی از مقامات عراقی آشنا به روابط ریاض و بغداد، به «ایندیپندنت فارسی» گفت: «آقای الکاظمی از معدود کسانی است که هم با ایرانی‌ها رابطه خوبی دارد و هم با عربستان و حتی با شخص محمد بن‌سلمان هم آشنا است.»
از اولین اقدامات آقای الکاظمی پس از انتصاب توسط رئیس جمهوری، باز کردن حسابی در توییتر بود. او در اولین توییتش، به زبان انگلیسی نوشت: «حال که وظیفه رهبری دولت عراق به من محول شده است، نزد مردم شریف خود سوگند یاد می‌کنم که برای تشکیل دولتی تلاش کنم که آمال و خواسته‌های مردم عراق را اولویت اصلی خود قرار می‌دهد.»
او حالا ۳۰ روز وقت دارد تا کابینه خود را به مجلس عراق معرفی کند. آن‌گاه، تعیین سرنوشت او و کابینه‌اش در اختیار ۳۲۹ نماینده مجلس عراق خواهد بود که باید او را تایید کنند تا بتواند نخستوزیر جدید کشورش شود.
در مراسم معرفی الکاظمی، شاهد رویدادی بودیم که در مراسم‌های علاوی و الزرفی ندیده بودیم: حضور گسترده چهره‌های مختلف سیاسی. هم حیدر العبادی آمده بود و هم هادی العامری، سیاستمدار شیعه نزدیک به ایران و رئیس بلوک «الفتح» در مجلس عراق. جنین هنیس-پلاسخارت، فرستاده ویژه سازمان ملل به عراق، نیز حاضر بود.
به نظر می‌رسد که نام الکاظمی نه تصادفی، که در نتیجه مذاکرات گسترده پشت پرده در روزهای گذشته، مطرح شده باشد. از جمله چهره‌های حاضر در آن مذاکرات، اسماعیل قاآنی بوده است، فرمانده جدید نیروی قدس سپاه پاسداران، که تازه سه ماه است پس از ترور قاسم سلیمانی جای او را گرفته و با وظیفه دشوار ایجاد هماهنگی بین گروه‌های شیعه عراقی روبه‌رو است که هر یک عادت دارند ساز خود را بزنند.
بلوک «تحالف القوی العراقیه» که مهم‌ترین ائتلاف سیاسی سنی‌های عراق در مجلس آن کشور است، از نخست‌وزیری الکاظمی حمایت کرده است. این بلوک حدود ۴۰ کرسی در مجلس دارد و رئیس آن محمد حلبوسی، رئیس مجلس عراق است.
نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق و از رهبران حزب دموکرات کردستان عراق، نیز قبلا از نامزدی الکاظمی حمایت کرده بود. دیگر حزب اصلی کردستان عراق، اتحادیه میهنی (که بنیانگذار آن جلال طالبانی بود و رئیس جمهوری کنونی عراق، صالح، نیز به آن تعلق دارد) با صدور بیانیه‌ای رسما از الکاظمی حمایت کرد.
کاظمی کیست؟
آقای کاظمی در چهار سال اخیر رئیس دستگاه اطلاعاتی عراق بوده است؛ دستگاهی که از ابتدای تشکیل آن در پی سقوط صدام، رابطه نزدیکی با ماموران سازمان سیای آمریکا داشته است. کارشناسان عراق می‌گویند، کاظمی به عنوان رئیس این دستگاه، تبعا به آمریکایی‌ها نزدیک بوده است. اولین واکنش‌های برخی چهره‌های آمریکایی به الکاظمی، مثبت بوده است.
مایکل نایتز، کارشناس ارشد «موسسه واشنگتن»، اتاق فکری قدرتمند در آمریکا، صبح امروز در توییتر نوشت: «کاظمی ناسیونالیست عراقی اندیشمند و حسابگری است که بی‌شک توانایی ایجاد توازن بین واقعیت‌های نفوذ ایران به عنوان همسایه، و منافع استراتژیک عراق را دارد.» نایتز افزود: «او از سال ۲۰۱۶ در «سازمان ملی اطلاعات عراق» دققا همین کار را کرده است؛ فعالیت در حاشیه، اما در راستای منافع عراق.»
نکته جالب (و شاید کمی عجیب) این است که الکاظمی پیش از آن که چهار سال پیش در دولت العبادی به سمت ریاست دستگاه اطلاعاتی عراق منصوب شود، اصلا سابقه دولت‌داری نداشت. سوابق او در زمینه‌های روزنامه‌نگاری و فرهنگی بودند.
الکاظمی متولد سال ۱۹۶۷ در بغداد و تحصیل‌کرده رشته حقوق است. مانند بسیاری از شیعیان تحصیل‌کرده دیگر، او نیز در سال‌های طولانی حکومت صدام مجبور به فرار و تبعید شد. برادرش از نزدیکان آیت‌الله باقر الحکیم بود و محکوم به اعدام شده بود. او در سال ۱۹۸۵، در حالی که هنوز دانشجوی حقوق بود، به ایران گریخت و راه طولانی و آشنای پناهجویی را آغاز کرد: ایران، آلمان، سوئد، و بالاخره بریتانیا، جایی که در آن شهروندی دریافت کرد و البته نام «الکاظمی» را گزید (نام خانوادگی‌اش هنگام تولد «مشتت» بود.)
در پی سقوط صدام، اولین شغل آقای الکاظمی در حکومت جدید، مدیریت «بنیاد خاطره عراق» بود که از قبل با آن همکاری داشت. این نام، عنوان جدید نهادی بود که کنعان مکیه، چهره سرشناس دانشگاهی در سال ۱۹۹۲ با نام «پروژه پژوهش و استناد عراق» تاسیس کرده بود. آقای مکیه (که همسر سابقش، افسانه نجم‌آبادی، از تاریخدانان نام‌آور ایرانی-آمریکایی است) در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ چهره‌ای چپ‌گرا بود، اما در سال‌های پسین تحولات بسیاری یافت و در سال ۲۰۰۳ از طرفداران پر و پا قرص حمله دولت جورج دبلیو بوش به عراق شد. او که از نزدیکان احمد چلبی هم بود، در دولت جدید موفق شد به عنوان بنیانگذار «بنیاد خاطره عراق» تمامی اسناد دولت و حزب بعث را در اختیار گیرد. کار خطیر مدیریت این بنیاد پرحاشیه با آقای الکاظمی بود.
الکاظمی هفت سال (تا ۲۰۱۰) در آن سِمت بود و پس از آن، مشغول فعالیت‌های روزنامه‌نگاری و فرهنگی مستقل بوده است. در سال ۲۰۱۲ بالاخره مدرک حقوقش را پس از این همه سال دریافت کرد. او قبلا هم دستی در نوشتن داشت و کتابش به نام «دغدغه‌های انسانی» در سال ۲۰۰۰ از اتحادیه اروپا به عنوان بهترین کتاب به‌قلم یک پناهنده سیاسی، جایزه گرفته بود. از دیگر کتاب‌های او می‌توان به «مسئله عراق، دغدغه‌های اسلامی» و «علی ابن ابی‌طالب: امام و انسان» اشاره کرد. به نظر می‌رسد که آخرین شغل او پیش از ریاست دستگاه اطلاعات عراق، ستون‌نویسی برای تارنمای تخصصی «المانیتور» بوده باشد. او مدتی هم دبیر مقالات مربوط به عراق این تارنما بود.
حالا این روزنامه‌نگار و چهره امنیتی، در صورت تایید توسط مجلس، رهبری عراق در یکی از پرچالش‌ترین برهه‌های تاریخ آن را به دست خواهد گرفت.
در پی ترور سلیمانی، مجلس عراق رایی سریع به خروج نیروهای آمریکا از عراق داد؛ خواسته‌ای که حتی توسط الزرفی هم تکرار شد. اما الکاظمی که چند سال سابقه امنیتی دارد، احتمالا به دنبال راه‌حلی خواهد بود که بین حضور کشورهای غربی و ایران توازن ایجاد کند. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، گفته است که گفت‌وگوی «استراتژیک» بین بغداد و واشنگتن در مورد مسایلی همچون حضور نیروهای آمریکایی در آن کشور، از اواسط ماه ژوئن انجام خواهد شد.
در حال حاضر اما مشکلات بلافصل عراق سرجای خود هستند: هیچ کس آمار رسمی در مورد کرونا (۱۲۰۰ مورد مبتلا و ۷۰ کشته) را باور نمی‌کند. سقوط قیمت نفت (که احتمالا امروز در اثر توافق جدید عربستان و روسیه شروع به صعود کند) برای عراقی که بیش از ۹۰ درصد درآمد دولتش از فروش نفت می‌آید، فاجعه‌بار بوده است. کرونا باعث شده است بساری از نیروهای غربی، ائتلاف ضدداعش کشور را ترک کنند و خطر عروج دوباره این گروه تروریستی محتمل است. الکاظمی باری سنگین بر دوش خواهد داشت.
