از اولین تصاویری که به نماد بحران جهانی کرونا بدل شد تصویر مسجدالاحرام خالی از زوار بود. حتی خانه خود خدا هم برای مقابله بشر با این ویروس نو تعطیل شده بود. در ماه گذشته عید پاک مسیحیان را داشتیم که آن نیز می‌بایست در خانه‌ها یا در کلیساهای خالی مثل کلیسای نوتردام پاریس برگزار شود.
اما این روزها موسم رویدادی است که گرچه علاقه‌مندانش به اندازه حج و عید پاک نیستند، اما به اندازه پیروان مذاهب به آن عِرق دارند: جشنواره سینمایی کن.
این مهم‌ترین رویداد سینمایی جهان هر سال چون حجی برای عشاق سینما است و قصر جشنواره در این شهر کوچک کنار دریای مدیترانه کعبه آمال سینمایی‌ها است. کن قرار بود از ۱۲ مه آغاز شود، اما از مدت‌ها قبل، مثل سایر رویدادهای بزرگ، لغو شد. این رویداد هم از نظر عاطفی برای سینمادوستان سخت بود و هم از نظر مالی نگرانی از آینده صنعت سینما را بیشتر کرد. تی‌یری فرمو، مدیر جشنواره، گفت: «درگیر حس عمیقی از مالیخولیا و نوستالژی شده‌ام. کن تا به حال فقط یک بار لغو شده، آن هم به خاطر جنگ جهانی دوم، و یک بار هم متوقف شده و آن هم در ماه مه ۱۹۶۸ [آن سال کارگردانان مترقی مثل ژان لوک گدار جشنواره را در همبستگی با جنبش انقلابی که در فرانسه درگرفته بود تعطیل کردند].»
بندر کن این روزها سوت و کور است و خبری از هزاران نفری که هر سال در این ماه از سراسر دنیا عازم آن می‌شوند نیست. بر سردر قصر جشنواره به جای پوستر سالیانه جشنواره اعلانی با یک «متشکریم» بزرگ منتشر شده که هدف از آن قدردانی از پزشکان و پرستارانی است که برای مقابله با کرونا بسیج شده‌اند.
مسئولان کن در ابتدا کوشیدند به فکر تاخیر چند ماهه جشنواره باشند. وقتی این کار ممکن نشد، دست به تصمیم دشوار لغو جشنواره امسال زدند. البته بازار فیلم کن، مهم‌ترین بازار این‌چنینی در جهان، از ۲۲ تا ۲۶ ژوئن به صورت اینترنتی برگزار می‌شود اما فرمو و سایرین تاکید کرده‌اند که کن حاضر نیست مثل همتایانی همچون جشنواره ترایبکای نیویورک فیلم‌های خود را اینترنتی پخش کند. اعتقاد راسخ این جشنواره این است که فیلم را باید روی پرده سینما دید و هیچ چیز باعث نمی‌شود از این اعتقاد کوتاه بیاید.
کن اما در ضمن کوشیده بر همبستگی با سایر جشنواره‌ها و جهان سینما تاکید کند و در همین زمینه بخشی از جشنواره‌ای اینترنتی است به نام «ما یکی هستیم: جشنواره جهانی سینما» که از ۲۹ مه آغاز شده و به مدت ده روز، تا هفت ژوئن، ادامه خواهد یافت. ۲۱ جشنواره مختلف در برگزاری این رویداد همکاری کرده‌اند: از جمله مهم‌ترین جشنواره‌های جهان یعنی کن، برلین و ونیز؛ و سه جشنواره مهم آمریکای شمالی یعنی ساندنس، تورنتو و ترایبکا، به اضافه جشنواره‌های مهم دیگری مثل لندن، سیدنی، مومبای و توکیو.
این جشنواره اینترنتی در یوتیوب برگزار می‌شود و مجموعا بیش از ۱۰۰ فیلم از ۳۵ کشور جهان در آن شرکت می‌کنند از جمله ۲۳ فیلم بلند داستانی، هشت مستند بلند، ۵۷ فیلم کوتاه داستانی و ۱۵ مستند کوتاه.
«ما یکی هستیم» مثل جشنواره‌های واقعی سخنرانی و پرسش و پاسخ هم دارد. کارگردانان شهیری همچون فرانسیس فورد کوپولا، استیون سودربرگ، جین کمپیون و کلر دنی از جمله سخنرانان هستند؛ و بسیاری توجه‌ها جلب بونگ جون هو و سونگ کانگ هو می‌شود، کارگردان و بازیگر نقش اول فیلم «انگل»، محصول کره جنوبی و موفق‌ترین فیلم جهان در سال گذشته.
سایر بخش‌های صنعت سینما هم برای جبران فقدان جشنواره‌های فیزیکی کارهایی کرده‌اند. نت‌فلیکس، که با توجه به افزایش تماشای فیلم از خانه به اوج تعداد بینندگان خود رسیده گفته امسال هیچ فیلمی به جشنواره‌ها نمی‌دهد. آکادمی اسکار هم گفته امسال شرایط مربوط به ضرورت اکران فیلم برای در نظر گرفته شدن جهت نامزدی اسکار را لغو می‌کند.
بازگشت پاییزی
اما نیاز نیست خیلی برای جشنواره‌های واقعی صبر کنیم. در هفته‌های اخیر کم‌کم شاهد پایان سیاست قرنطینه اکید در کشورهای اروپایی بوده‌ایم. درها به تدریج حتی به روی گردشگران خارجی هم باز می‌شود. با این حساب است که جشنواره‌های سینمایی اعلام کرده‌اند با تمهیداتی ویژه همچنان برگزار خواهند شد. دو جشنواره مهم ونیز در ایتالیا و تلوراید در آمریکا اعلام کرده‌اند که طبق موقع مقرر در ماه سپتامبر برگزار خواهند شد.
اولین تصمیم جسورانه در این زمینه را جشنواره ونیز گرفت؛ با این که در منطقه‌ای برگزار می‌شود که از اولین و خطرناک‌ترین نقاط شیوع کرونا بود. آلبرتو باربرا، رئیس جشنواره، و لوکا زایا، فرماندار منطقه وِنِتوی ایتالیا، اعلام کرده‌اند که ۷۷امین رویداد این قدیمی‌ترین جشنواره معتبر جهان مطابق برنامه از ۲ تا ۱۲ سپتامبر برگزار خواهد شد.
باربرا چند روز قبل در صفحه اینستاگرام خود گفت جشنواره امسال طبیعتا با هر سال تفاوت می‌کند و نوشت: «هنوز دقیقا نمی‌دانیم قادر به چه کاری خواهیم بود، اما فعلا مشغول انتخاب فیلم و ریختن طرحی هستیم که به همه اجازه مشارکت امن بدهد.»
از جمله تغییرات احتمالی این است که شاید جشنواره نه فقط در سینماهای سنتی آن در جزیره لیدو، که در سایر نقاط در همسایگی ونیز هم برگزار شود. احتمال نمایش فیلم در اسکله آرسنالِ ونیز هم هست — همان جایی که معمولا میزبان دوسالانه معروف معماری و هنر ونیز است.
با این که مسئولان کن خیلی تلاش کرده بودند با رقیب تاریخی خود، ونیز، همراهی کنند ظاهرا رقابت‌های قدیمی به جا مانده‌اند. ونیز نه تنها حاضر به برگزاری مشترک جشنواره با کن نشده که شروع به دزدیدن بعضی فیلم‌های آن کرده. مثلا «تره پیانی»، ساخته نانی مورتی بر اساس رمان «سه طبقه بالا»، اثر اشکول نِووی اسرائیلی، قرار بود به کن برود، اما به ونیز می‌رود.
در راستای همین رقابت است که کن اعلام کرده چهارشنبه این هفته فیلم‌های امسال خود را اعلام می‌کند. با این که قرار نیست جشنواره‌ای در کار باشد کن می‌خواهد اجازه استفاده از برچسب «کن ۲۰۲۰» را به برخی فیلم‌ها بدهد که در سایر جشنواره‌های پاییزی همچون تورنتوی کانادا، سن سباستین اسپانیا یا حتی ساندنس آمریکا (در ژانویه ۲۰۲۱) به نمایش درخواهند آمد. ونیز فیلم‌های خود را معمولا اواخر ماه ژوئیه اعلام می‌کند. کیت بلانشت، بازیگر شهیر استرالیایی، رئیس هیئت داوران امسال است.
از کبکبه و دبدبه معمول مراسم اعلام فیلم‌های کن که مثل همیشه در پاریس برگزار می‌شود چیزی کم نشده. فرمو فیلم‌های ۷۳امین سال کن را در مراسمی اعلام می‌کند که روز ۳ ژوئن، ساعت شش بعدازظهر به وقت محلی، برگزار می‌شود و به طور زنده از تلویزیون «کانال پلاس» فرانسه پخش می‌شود.
مطابق معمول حدس‌های بسیاری در مورد فیلم‌های کن در جریان است. خود فرمو لو داده بود که «ده فایو بلادز»، ساخته اسپایک لی، کارگردان مشهور آفریقایی-آمریکایی و محصول نت‌فلیکس قرار بود در بخش خارج از مسابقه کن به نمایش دربیاید (آقای لی قرار بود رئیس هیئت داوران باشد.) پر سر و صداترین فیلم کن که خیلی‌ها منتظرش هستند «آخرین ارسال» از وس اندرسون با بازی ستارگانی همچون تیموتی شالامه، بنیتسیو دل تورو و تیلدا سوئنیتون است. «مموریا»، ساخته آپیچتاپونگ ویراستاکول، کارگردان صاحب سبک تایلندی؛ «ات ۸۵»، ساخته فرانسوا اوزون، از محبوب‌های همیشگی کن؛ «دور دیگر» از توماس وینتربرگِ دانمارکی؛ «آن ده راکز»، ساخته سوفیا کوپولای آمریکایی؛ و «صبح می‌آید» از نائومی کاواسه ژاپنی از دیگر فیلم‌هایی هستند که احتمالا بخشی از «کن ۲۰۲۰» خواهند بود.
از این میان فیلم پرستاره اندرسون (که می‌گویند قرار بود افتتاحیه کن باشد) احتمالا در جشنواره تورنتو پخش خواهد شد و بقیه نیز خواهند کوشید در این جشنواره یا سایر جشنواره‌های پاییزی مثل نیویورک و سن سباستین نمایش داده شوند.
برخی فیلم‌ها نیز احتمالا یک سال صبر می‌کنند تا در کن ۲۱ نمایش داده شوند. از آن جمله‌اند: «آنت» ساخته لئوس کارا با بازی آدام درایور و ماریون کوتیار؛ «در نیمه‌صبح روشن» ساخته برونو دومان و بازی له‌آ سدو؛ «بندتا» ساخته پل ورهوفن؛ «آنفلوآنزای پتروف»، ساخته کیریل سربرنیکوفِ روس که قبلا با «تابستان» در کن خوش درخشید؛ «زانوی احد»، ساخته ناداو لاپید اسرائیلی که با فیلم انتقادی «هم‌نام‌ها» خرس طلای سال پیش برلین را از آن خود کرد.
جشنواره‌های آمریکایی
آمریکا شاید بیش از هر کشور دیگری از کرونا ضربه خورده. بیش از صد هزار نفر در این کشور جان سپرده‌اند. اما در این‌جا نیز قرار است شاهد بازگشت جشنواره‌ها در فصل پاییز باشیم. جشنواره تلوراید که معمولا سپتامبر هر سال در ایالت کولورادوی آمریکا برگزار می‌شود اعلام کرده که امسال از سه سپتامبر برگزار می‌شود. این جشنواره در بیانیه‌ای گفت: «ما به ویرانی‌ای که دنیا با آن مواجه است بی‌توجه نیستیم. ما هم احساس ترس و نگرانی می‌کنیم. به همین خاطر متعهدیم تا تمام راهنمایی‌های مورد اجماع صداهای جامعه علمی (که در حال حاضر در مشاوره با آن‌ها هستیم) را عملی کنیم.» این جشنواره در ضمن گفت متوجه است که بسیاری تصمیم به شرکت نخواهند گرفت و «از این تصمیم پشتیبانی می‌کنیم.»
جشنواره نیویورک که از سال ۱۹۶۳ هر سال در مرکز لینکلن این بزرگ‌ترین شهر آمریکا برگزار شده نیز قرار است امسال از ۲۵ سپتامبر تا ۱۱ اکتبر برگزار شود. این جشنواره در این یکی از کرونازده‌ترین شهرهای جهان قرار است ترکیبی از حضوری و مجازی باشد.
