در حالی که کمتر از یک هفته تا جلسه شورای امنیت سازمان ملل راجع به ایران باقی مانده است، آمریکا سخت در کوشش برای پیش بردن سیاست خود در این جلسه است. از امروز (چهارشنبه) مذاکرات آمریکا با کشورهای عضو شورا در مورد پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای که واشنگتن آماده کرده، آغاز می‌شود. شاه‌بیت این قطع‌نامه خواست آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران است که در حال حاضر در اواخر مهرماه به پایان می‌رسد. پیش‌نویس این متن از دوشنبه این هفته بین کشورهای عضو شورا پخش شده است.
این قطع‌نامه هر گونه فروش، تامین یا تحویل تسلیحات به ایران را ممنوع می‌کند، مگر با مجوز شورای امنیت. قطع‌نامه در ضمن کشورها را وا می‌دارد محموله‌هایی را که به ایران می‌روند در دریاهای آزاد مورد بررسی قرار دهند تا جلوی ورود غیرقانونی سلاح به ایران گرفته شود. این قطع‌نامه که ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل آمده و به همین علت در صورت تصویب التزام قانونی خواهد داشت، در ضمن کمیته‌ای ويژه برپا می‌کند تا تبعیت از تحریم‌ها را بررسی کند و گروهی متشکل از هشت کارشناس برای تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات در مورد موارد احتمالی نقض.
تقریبا هیچ شکی در شکست این قطع‌نامه نیست. روسیه و چین به روشنی مخالفت شدید خود را با آن اعلام کرده‌اند و احتمالا آماده استفاده از قدرت وتوی خود هستند. گرچه حتی دو کشور اروپایی دارای حق وتو (بریتانیا و فرانسه) هم موافق این قطع‌نامه نیستند. طبق مقررات سازمان ملل، تصمیمات شورای امنیت با رای حداقل ۹ کشور از ۱۵ عضو شورا تصویب می‌شود، اما پنج عضو دائمی شورا (چین، روسیه، آمریکا، بریتانیا و فرانسه) حق وتو کردن این تصمیمات را دارند.
با این حساب مطرح کردن این قطع‌نامه را باید تلاشی سیاسی از سوی آمریکا دانست تا به موضع فشار حداکثری خود علیه ایران ادامه دهد؛ شاید به این امید که رهبر جمهوری اسلامی در چند ماهی که تا انتخابات ترامپ مانده دست به محاسبه بزند و پای میز مذاکره بیاید.
در این راه اما اروپایی‌ها هم بار دیگر کنار آمریکا نیستند. وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا روز جمعه هفته گذشته در برلین جلسه گذاشتند و اعلام کردند که با خواست دولت ترامپ مبنی بر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی موافق نیستند. آن‌ها در ضمن با خواست آمریکا برای به کار انداختن ساز و کار ماشه‌ای (اسنپ‌بک) نیز مخالفند. آمریکا با وجود این‌که دو سال پیش از برجام خارج شد می‌خواهد با استفاده از این ساز و کار ایران را متهم به عدم رعایت برجام کند و تقاضا کند تمام تحریم‌های سازمان ملل به طور خودکار برگردند. در بیانیه مشترک این سه وزیر اروپایی می‌خوانیم: «باور قاطع ما این است که هرگونه تلاش یکجانبه برای به کار انداختن ساز و کار ماشه‌ای عواقب منفی جدی در شورای امنیت خواهد داشت. ما پشتیبان چنین تصمیمی نخواهیم بود. این تصمیم مغایر با تلاش‌های کنونی ما برای حفظ برجام خواهد بود.» اتحادیه اروپا البته خود تحریم‌های تسلیحاتی مجزایی در مورد ایران دارد که باعث می‌شود تا سال ۲۰۲۳ قادر به فروختن سلاح به ایران نباشد.
نقض برجام از سوی ایران؟
پشت ایران شاید در شورای امنیت با توجه به وتوی روسیه و چین گرم باشد، اما در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای چنین نیست. اخیرا سه کشور اروپایی فوق‌الذکر قطع‌نامه‌ای را در شورای حکام آژانس مطرح کردند که به تصویب رسید. این سند رسما از ایران می‌خواهد دسترسی به دو سایت را برای بازرسین آژانس باز کند. ایران اما می‌گوید تقاضاهای اژانس بر اساس ادعای اسرائیل است و از همین رو هنوز حاضر به پذیرفتن بازرسی نشده است.
باقر قالیباف، رئیس جدید مجلس شورای اسلامی، روز دوشنبه در دیدار با لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران، قطع‌نامه شورای حکام را غیرقانونی خواند و از موضع روسیه تقدیر کرد. جاگاریان هم این ادعای غیرقانونی بودن را تکرا کرد و گفت: «حمایت روسیه و دولت دوست چین از ایران در این زمینه ادامه خواهد یافت.»
تعهدات اصلی ایران در برجام این بود که اورانیوم را در طول ۱۵ سال آينده بالای ۳.۶۷ درصد غنی نکند؛ ذخایر اورانیوم غنی‌شده را بالای ۳۰۰ کیلو نبرد؛ رآکتور جدید آب سنگین نسازد؛ و دست به جمع‌آوری آب سنگین و یا تولید تجهیزات انفجاری هسته‌ای نزند.
اما در پی خروج آمریکا از برجام، ایران می‌گوید ناتوانی اروپایی‌ها در عمل به وعده‌های اقتصادی خود این حق را به تهران می‌دهد که، طبق مفاد برجام، تعهدات خود را اجرا نکند. همین است که ایران اخیرا هم درصد غنی‌سازی را بالای حد مجاز برده و هم میزان اورانیوم ذخیره شده را. اروپایی‌ها در این میان با نگرانی می‌کوشند، هر طور هست برجام را حفظ کنند و از جمله از ایران می‌خواهند دیگر بیشتر از این مفاد برجام را نقض نکند.
مساله البته فقط برنامه هسته‌ای ایران نیست. انتظار می‌رود، آمریکا حملات متعدد سال گذشته حوثی‌های یمن به عربستان سعودی و نیروهای آمریکا در عراق را هم در قطع‌نامه خود مطرح کرده باشد. از جمله موارد مورد بحث در جلسه هفته آینده گزارش دبیر کل سازمان، آنتونیو گوترش، خواهد بود که چند هفته پیش منتشر شد. این گزارش به روشنی می‌گوید موشک‌های کروزی که سال گذشته تجهیزات نفتی عربستان سعودی و فرودگاهی در این کشور را هدف گرفته‌اند «منشا ایرانی» داشتند.
روسیه اما با همین گزارش هم مشکل دارد. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، در این زمینه گفت: «طرف روس تحلیل مفصلی از گزارش دبیر کل ارائه خواهد کرد. ما از همین حالا می‌دانیم که گفتگو در این مورد آسان نخواهد بود.»
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، قبلا بی‌طرفی این گزارش گوترش را زیر سوال برده و پرسیده بود چطور پیش از انتشار در نشریات غربی درز کرده و منتشر شده است، اتفاقی که در مورد گزارش رافائل گروسی، مدیر کل آژانس، هم افتاده است.
زاخارووا گفت ساختارهای گزارش گوترش شاید کار «آن‌ها باشد که می‌خواهند به هر قیمتی گناه ایران را ثابت کنند.» او در ضمن گفت شواهد علیه ایران با توقیف کشتی‌هایی در آب‌های بین‌المللی به دست نیرو دریایی آمریکا و استرالیا جمع‌آوری شده است، اما گزارش اشاره‌ای به این واقعیت «که فرای هنجارهای پذیرفته‌شده همکاری دولت‌ها و قانون بین‌الملی است» نمی‌کند.
پرده بعدی نمایش
مارک فیتزپاتریک، از مقامات سابق وزارت خارجه آمریکا که اکنون از کارشناسان «موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک» است می‌گوید: «اگر بخواهم بدبینانه نگاه کنم هدف از این کار آمریکایی‌ها این است که قطع‌نامه تحریم تسلیحاتی را پیش بگذارند و وقتی شکست خورد از این بهانه استفاده کنند تا بحث ساز و کار ماشه‌ای تحریم‌ها را مطرح کنند و اگر این هم شکست خورد از این ماجرا به عنوان بخشی از تبلیغات سیاسی خود در کارزار انتخاباتی بهره ببرند.»
جمهوری اسلامی ایران هم از این موقعیت استفاده خواهد کرد تا بر موضع خود پافشاری کند. ترکیب شورای امنیت علاوه بر پنج عضو دائم در حال حاضر متشکل است از آلمان، بلژیک، استونی، تونس، آفریقای جنوبی، اندونزی، ویتنام نیجر، جمهوری دومینیکن و سنت وینسنت و گرانادا. اخیرا پنج عضو جدید این شورا که دوره‌شان از ژانویه ۲۰۲۱ آغاز می‌شود نیز انتخاب شدند: نروژ، ایرلند، مکزیک، هند و کنیا (این کشورهای جای آلمان، بلژیک، جمهوری دومینیکن، اندونزی و آفریقای جنوبی را خواهند گرفت.) ایران عضویت را به این کشورها تبریک گفت و در پیامی اعلام کرد شورای امنیت در دوره آینده باید «پاسداشت موثر از چندجانبه‌گرایی و قانون بین‌المللی علیه ایدئولوژی‌ها و دولت‌های شرور» را در دستور خود قرار دهد.
باید دید رقص آمریکا، اروپا و ایران در دوره پیش رو چگونه پیش خواهد رفت.
