در فوریه سال ۲۰۱۱ ماه‌نامه «ووگ» آمریکا که نزدیک به ۱۲ میلیون خواننده دارد و از معتبرترین نشریه‌های عرصه مد در جهان است، مقاله‌ای در مورد زنی شیک‌پوش از خاورمیانه منتشر کرد و او را «گل رزی در میان صحرا» خواند. زن جوان سی و چند ساله متولد لندن و اهل سوریه که حالا همسر رئیس‌جمهور و بانوی اول کشورش بود: اسما اسد.
این مقاله، خانواده اسما و همسرش را رهبران «بسیار دموکرات» سوریه وصف کرده بود و این کشور را «امن‌ترین کشور خاورمیانه» خوانده بود. از تعطیلاتشان در اروپا و روابط‌شان با مسیحی‌های سوریه گفته بود. اسما اسد در گفتگوی اختصاصی از دیدارش با برد پیت و آنجلینا جولی دم زده بود.
مقالات اینچنینی در وصف هیات حاکمه کشورهای دیکتاتوری در نشریاتی مثل ووگ کم یافت نمی‌شوند. چاپ این مقاله‌ها معمولا مخلوطی است از بی‌خبری نویسندگان از دنیا، تحت تاثیر قرار گرفتن‌شان از سطح دسترسی که بهشان اعطا می‌شود و البته حاصل پول‌هایی که خرج این کار می‌شود. چند ماه پس از چاپ این مقاله رسانه‌ها گزارش کردند که یک شرکت لابی آمریکایی به نام «براون لوید جیمز» ترتیب انتشار آن را داده است. این شرکت تنها برای این کار ماهی ۵۰۰۰ دلار از دمشق پول گرفته بود.
در زمان‌های معمولی هم ارائه تصاویر اینچنینی از چهره‌های نظام‌های سرکوبگر ناپسندیده است. اما انتشار مقاله درست زمانی که انقلاب عرب به سوریه رسیده بود و حکومت بشار اسد مشغول کشتار مردم کشورش شد باعث اعتراضات بسیار شد. مجله «ووگ» پس از مدتی مقاله را از تمام وب‌سایت‌هایش پاک کرد. سردبیر مجله گفت «رویدادهای وحشتناک یک سال و نیم گذشته در سوریه نشان داده که اولویت‌ها و ارزش‌های آن کاملا در تضاد با ووگ است.» او سپس مقاله‌ای در انتقاد شدید از حکومت اسد برای وب‌سایت «دیلی بیست» نوشت.
در قریب به ۱۰ سالی که از جنگ داخلی سوریه می‌گذرد، اسما اسد نقشی محوری بازی کرده است. از یک طرف او بر خلاف بیشتر نزدیکان شوهرش که از اقلیت علوی‌مذهب سوریه هستند از خانواده‌های سنی حمص، سومین شهر بزرگ سوریه، می‌آید. از طرف دیگر او می‌خواهد آن چهره بی‌حجاب و شیک‌پوش و زیبارویی باشد که به جهان عرضه می‌شود تا ماهیت واقعی دولت سرکوبگر اسد که با زور حامیانی همچون حزب‌الله لبنان، جمهوری اسلامی و روسیه پوتینی سر پا مانده این‌گونه لاپوشانی شود.
تصاویر اسما اسد معمولا در حال کمک به جنگ‌زدگان و فعالیت‌های خیریه منتشر می‌شود. او در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد سرطان سینه گرفته است و با عنوان چهره‌ای مظلوم در رسانه‌ها ظاهر شد. تا یک سال بعد که در گفتگوی نادر تلویزیونی گفت، سرطانش رفع شده است.
اما نقش اسما اسد در جنایات حکومت همسرش از چشم ناظرین پنهان نمانده است. در اوایل جنگ بعضی‌ها امیدوار بودند او بتواند شوهرش را کنترل کند و از شدت جنایات بکاهد. همسران سفرای آلمان و بریتانیا در سازمان ملل به همین امید توماری جمع‌آوری کردند که از اسما اسد می‌خواست مداخله کند و جلوی جنایات را بگیرد. رسانه‌ها پر از اخبار مختلف در مورد اختلافات بین اسما و شوهرش بود و این شایعه که شاید او با سه فرزند خردسالش از کشور بگریزد. در خانواده همیشه پراختلاف اسد چنین چیزی بعید نبود. اما اسما نهایتا کنار بشار ماند. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۲ او را مورد تحریم قرار داد تا دیگر نتواند در میان جنگ داخلی برای خرید آخرین لباس‌های گرانقیمت به اروپا برود. او البته همچنان توان سفر به بریتانیا را دارد، چرا که شهروند این کشور است. برخی فعالین سوری بریتانیا خواهان لغو شهروندی او شده‌اند.
ماه پیش نام اسما اسد در فهرست افراد تحریمی تحت قانون سزار آمریکا نیز قرار گرفت. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، در این مورد گفت: «اشاره ویژه‌ای می‌کنم به اسما اسد، همسر بشار اسد که با پشتیبانی شوهرش و اعضای خانواده اخرس به یکی از بدنام‌ترین سودآوران جنگی سوریه بدل شده است.»
چند روز بعد تصاویر اسما برای اولین بار در جبهه‌های جنگی منتشر شد. او به همراه همسرش از سربازان ارتش سوریه در شمال غربی کشور سان می‌دیدند. این در واقع پاسخ او به واشنگتن و اعلام حمایتش با صدای بلند از کارزار جنگی حکومت بشار بود.
اسما در خاندان پراختلاف
اسما اسد متولد اوت ۱۹۷۵ در لندن است و تابستان امسال ۴۵ساله می‌شود. پدرش، فواز اخرس، جراح قلب در بیمارستان خصوصی معروف کرامول در غرب لندن، بود و مادرش، سحر العطری، دیپلمات بازنشسته و دبیر اول سابق سفارت سوریه در لندن. خانواده پرنفوذ و ثروتمند او با حکومت حافظ اسد رابطه داشت و همین بود که در محفل‌‌های دوستی، بشار نیز با او آشنایی مختصری پیدا کرده بود؛ بشاری که تا پیش از کشته شدن برادرش، باسل، در تصادفی رانندگی در سال ۱۹۹۴ اصلا کسی انتظار نداشت نزدیک ریاست‌جمهوری برود. این خوان خجالتی و دارای لکنت زبان در مقابل اسمای زیبا و جاه‌طلب سرخ می‌شد و آشنایی‌شان فرای تبادل چند کلمه در مهمانی‌ها نرفته بود.
اسما در دهه ۱۹۹۰ در دانشگاه معتبر کینگز کالج لندن درس می‌خواند و در سال ۱۹۹۶ لیسانسش را در رشته علوم کامپیوتر و ادبیات فرانسه گرفت. او وارد عرصه پرسود بانک‌های سرمایه‌گذاری شد و قرار بود برای دریافت فوق لیسانس مدیریت اقتصادی (ام بی ای) عازم دانشگاه هاروارد آمریکا شود. در این میان اما حافظ اسد درگذشت و بشار در تابستان سال ۲۰۰۰ رئیس‌جمهور شد و هنوز شش ماه نگذشته بود که به لندن آمد، با اسما ازدواج کرد و عروس زیبایش را به دمشق بازگرداند.
طبیعی بود که بعضی‌ها امیدوار باشند بشار اسد بتواند «بهاری» به دمشق بیاورد و گشایش سیاسی ایجاد کند. این‌که او همسری از اکثریت سنی‌مذهب کشور اختیار کرده بود برای بعضی‌ها جای امید بود که دولتش قرار نیست دولت فرقه‌ای-مذهبی علوی‌ها باشد. در عمل اما در بر همان پاشنه قبلی چرخید و اسما اسد شد چهره شیک‌پوش سرکوب. با شدت گرفتن سرکوب نام او نه به عنوان «گل رزی در میان صحرا» که به عنوان «بانوی اول جهنم» در یادها ماند.
در سال‌های جنگ داخلی سوریه اختلافات شدید درون خانواده اسد و نزدیکانش بیش از پیش افزایش یافته است. این خانواده البته همیشه پر از اختلاف و حسادت و کینه بوده است. در دهه ۱۹۸۰ این برادر رئیس‌جمهور وقت، رفعت اسد، بود که حذف شد و به پاریس رفت تا امروز آن‌جا چهره‌ای اپوزیسیونی باشد که بعضی از فرزندانش امید دارند نقشی در آینده کشور بازی کنند. خانواده دیگری که در طول جنگ در تضاد با اسد قرار گرفت خانواده مصطفی طلاس است، مردی که از جوانی و پیش از به قدرت رسیدن حزب بعث با حافظ اسد آشنا بود و ۳۲ سال بر کرسی وزارت دفاع حکومت اسدها تکیه زد. سال‌ها پیش از ورود خانواده اخرس به دایره قدرت، این طلاس‌ها بودند که نقش ارتباط حکومت اسد با اکثریت سنی جامعه را بازی می‌کردند. این خانواده سنی از شهر رستن در نزدیکی حمص می‌آید. در طول سال‌های جنگ اما دو پسر مصطفی، مناف و فراس، که به ترتیب چهره‌های مهم نظامی و اقتصادی بودند، از حکومت جدا شدند و به خارج گریختند. آن‌ها نیز در ویلاهای خود در اسپانیا و فرانسه و امارات انتظار زمانی را می‌کشند که بتوانند به دایره قدرت بازگردند.
از خانواده‌های درون گود مانده اما می‌توان گفت که اسما اسد و اخرس اخیرا موفق شده‌اند علیه رامی مخلوف دست به عمل بزنند. این پسردایی بشار اسد با میلیاردها دلار ثروت که از طریق قراردادهای انحصاری صنعت ارتباطات به دست آورده از پولدارترین‌های خاورمیانه است اما اخیرا با انتشار پیام‌هایی عمومی به مقابله با اسد در آمد. شواهد متعددی نشان می‌دهد که این اسما اسد است که کارزار کنار زدن رامی را پیش برده است.
یکی از عواملی که باعث شده اسما موفق به این کار شود درگذشت مادر شوهرش، انیسه مخلوف، در سال ۲۰۱۶ است. خانم مخلوف، مادر رئیس‌جمهور و عمه رامی مخلوف، زن قدرتمندی بود که نقشی بی‌بدیل در تنظیم روابط قدرت خاندان حاکم ایفا می‌کرد. با کنار رفتن او، اسما و اخرس‌ها در رقابت فساد از مخلوف‌ها پیشی گرفته‌اند. فساد اقتصادی خانواده‌های هیات حاکمه سوریه را حتی در زمینه سازمان‌های خیریه هم می‌بینیم. رامی مخلوف با «انجمن بوستان» خود قراردادهای سازمان‌های خیریه سازمان ملل را دریافت می‌کرد و اسما اسد با «بنیاد توسعه سوریه.» پیروزی اخیر اسما در دعوای خانوادگی باعث شده نقش بنیاد او بیشتر شود و بنیاد رامی کنار برود.
برخی از چهره‌های جدا شده از دولت اسدها مدت‌ها است می‌گویند که اسما اصلا به شرط افزایش قدرت خود در سوریه مانده. ایمن عبدالنور، مشاور سابق دولت اسد و رئیس کنونی سازمان غیرانتفاعیِ «اتحاد مسیحیان سوریه در حمایت از صلح» می‌گوید: «اسما در اول طرفدار این همه کشتار و جنایت نبود.» به گفته آقای عبدالنور، وقتی ایمیل‌هایی راجع به روابط بشار با زنانی از نزدیکانش منتشر شد، اسما ابتدا می‌خواست با فرزندانش از کشور بگریزد و اما ارتش به او اجازه این کار را ندارد. عبدالنور می‌افزاید: «سپس پدر اسما آمد و به توافقی با اسد رسید. قرار شد بانوی اول نقشی فعال در دولت بازی کند و در عوض با عشق و لبخند از رئیس‌جمهور حمایت کند.»
در حالی که سوریه در بحران عظیم اقتصادی قرار دارد و ارزش واحد پولی آن هر روز بیشتر سقوط می‌کند، دعوای مردان و زنان هیات حاکمه بر سر چپاول منابع مردم ادامه دارد.
