چهار سال توفانی ریاست جمهوری دونالد ترامپ شاید در تاریخ آمریکا بی‌نظیر باشند. این دوران بالاخره در روز چهارشنبه، ۲۰ ژانویه، در پی برگزاری امنیتی‌ترین مراسم تحلیف تاریخ آمریکا و آغاز دوران ریاست جمهوری جو بایدن، خاتمه می‌یابد. به همین بهانه نگاهی داریم به پنچ چالش بزرگ چهار سال ترامپ و پنج چالشی که بایدن با آن‌ها مواجه خواهد بود.
پنج چالش بزرگ ترامپ
۱- دیپلماسی هسته‌ای: از ایران تا کره شمالی
ایران و کره شمالی جزو کشورهای در صدر توجه سیاست خارجه ترامپ بودند. او هوشمندانه موفق شد مخالفت با برجام را به عنوان یکی از دستاوردهای اصلی دولت اوباما در مرکز سیاست خارجی خود قرار دهد و این‌گونه با یک سنگ چند گنجشک کشت: محوری کردن ضدیت با اوباما و دولت‌های دموکرات، و جلب حمایت شمار قابل توجهی از نیروهای دستگاه‌های نظامی و دیپلماتیک آمریکا که خواهان برخورد سرسختانه با جمهوری اسلامی ایران هستند. سیاست «فشار حداکثری» ترامپ در سال ۲۰۱۸ با خروج از برجام همراه شد. این سیاست در بی‌معنی کردن برجام و واردن آوردن ضربه‌های اقتصادی شدید به ایران موفق بود، و شاید همچنین یادآور این واقعیت سخت بود که حتی اگر شرکای اروپایی آمریکا هم مخالف اقدامی باشند، آمریکا می‌توند یک‌جانبه آن را پیش ببرد. اما این سیاست همچنین به گسترش فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی نیز انجامید. مخالفان آن خواهند گفت که این سیاست، خطر جمهوری اسلامی ایران را کنار نزده و باعث گسترش فعالیت‌های نظامی و هسته‌ای آن شده است. به هر شکل، میراث ترامپ برای جمهوری اسلامی ایران و برنامه هسته‌ای آن بی‌شک تا سال‌ها مورد بحث و جدل خواهد بود.
تسلیحات هسته‌ای کره شمالی نیز از مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجه ترامپ بودند. ترامپ در دو نشست در سنگاپور و هانوی به دیدار کیم جونگ اون، دیکتاتور کره شمالی، رفت. او به خود شبه‌جزیره کره هم سفر کرد و اولین رئیس‌جمهوری آمریکا شد که حتی قدم به خاک کره شمالی گذاشت. ترامپ بارها از کیم، که در ابتدای ریاست جمهوری‌اش با او وارد دعواهای توییتری و تهدیدهای بزرگ شده بود، تمجید کرد و او را «رهبری بزرگ» خواند که رابطه «بسیار ویژه»ای با هم دارند. او حتی یک بار گفت: «ما عاشق هم شدیم.»
این سیاست‌ها اما باعث هیچ‌گونه عقب‌رفت برنامه تسلیحات هسته‌ای کره شمالی و هیچ‌گونه تعهد مشخصی از سوی پیونگ‌یانگ نشد. گرچه، طرفداران ترامپ می‌گویند که حداقل باعث کاهش تنش بین دو کشور شده است.
۲- ویروس کرونا
بیشتر چالش‌های مهم دوران ترامپ اما به سال آخر ریاست جمهوری‌اش بازمی‌گردند: سال دیوانه‌وار ۲۰۲۰.
دنیاگیری ویروس کرونا بدون شک بزرگ‌ترینِ این چالش‌ها بود. آمریکا بالاترین میزان مرگ و میر از کرونا را داشته است. البته اگر میزان سرانه را بر اساس جمعیت کشورها حساب کنیم، آمریکا در جایگاه دوازدهم قرار می‌گیرد و وضع بهتری از خیلی کشورهای اروپایی همچون ایتالیا، بریتانیا و بلغارستان دارد، و البته بدترین کشور بیرون اروپا است. به هر روی، مرگ بیش از ۴۰۵ هزار نفر بر اثر این ویروس (تا زمان نوشتن این مطلب) چون ابر سیاهی بر دوران سال آخر ریاست جمهوری ترامپ باقی خواهد ماند. دولت آقای ترامپ بارها با مقامات بهداشتی کشور، از جمله آنتونی فائوچی که حالا بسیار مشهور شده است، درگیر شد. او حتی یک بار پیشنهاد استفاده از «وایتکس» را برای درمان کرونا داد و بعدا گفت شوخی کرده بوده است. او در اواخر دوران ریاست جمهوری‌اش، خود نیز به این ویروس مبتلا شد. در نهایت، نزدیک به ۵۰ نفر از نزدیکان ترامپ و ساکنان یا کارکنان کاخ سفید (از جمله بانوی اول، ملانیا ترامپ، و مسئول مطبوعاتی کاخ سفید، کیلی مک‌انانی) به این ویروس مبتلا شدند که برخی آن‌را نمادی از عدم توجه جدی کاخ سفید دانستند.
به هر روی، کرونا چالش سختی برای هر رئیس جمهوری‌ای می‌بود و نحوه مواجهه ترامپ با آن، احتمالا از عوامل اصلی شکستش در انتخابات دانسته خواهد شد.
۳- جنبش توده‌ای «جان سیاهان اهمیت دارد»
در همین سال توفانی ۲۰۲۰، جنبش «جان سیاهان اهمیت دارد» که محورش اعتراض به خشونت پلیس علیه شهروندان آفریقایی‌تبار آمریکا است، به یکی از لحظات اوج خود رسید. در پی اتفاق آشنای کشتن مردی سیاه‌پوست توسط پلیس، این بار کشته شدن مردی به نام جورج فلوید در ایالت مینه‌سوتا، جنبشی وسیع و خیابانی درگرفت که باعث افزایش التهاب در جامعه و درگیری‌ها با پلیس در اقصی نقاط کشور شد. ترامپ نه تنها با این جنبش مخالفت کرد، که علنا به استفاده از نیروهای نظامی علیه آن تهدید کرد. در روز یکم ژوئن، این نیروهای نظامی بودند که با پاک‌سازی چند خیابان واشنگتن از معترضان، این امکان را به ترامپ دادند که مقابل کلیسای سنت جان، انجیلی در دست بگیرد تا نشان ایستادگی‌اش در مقابل جنبش باشد.
۴- توافق ابراهیم، مسئله فلسطین
دیرپاترین دستاورد سیاست خارجه ترامپ احتمالا برقراری روابط دیپلماتیک بین اسرائیل با چهار کشور عربی (امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش) خواهد بود که «توافق ابراهیم» نام گرفت. جرد کوشنر، داماد ترامپ و مشاور ویژه او، مبتکر و مجری اصلی این دستاورد بود. این موفقیت دیپلماتیک (که مورد تایید بایدن هم قرار دارد) البته باید در کنار ناکامی در زمینه موضوع اصلی صلح اسرائیل و فلسطینی‌ها قرار گیرد. ترامپ با وعده رقم زدن «معامله قرن» بین دو طرف به میان آمده بود، اما آن «معامله» نهایتا تنها مورد حمایت اسرائیل قرار گرفت که با توجه به محتوای آن، قابل پیش‌بینی بود. چالش اسرائیل و فلسطین به انواع مختلف پیش روی تمام روسای جمهوری تاریخ آمریکا قرار گرفته است و ترامپ نیز از آن مستثنی نبود.
۵- دو استیضاح
در یک مورد اما ترامپ شبیه هیچ رئیس جمهوری دیگری در تاریخ کشور نیست: او تنها رئیس جمهوری تاریخ آمریکا است که نه یک بار، که دو بار به رای مجلس نمایندگان استیضاح شد. بار اول به دلیل این اتهام که در تماس با رئیس جمهوری اوکراین از او خواسته بود اسنادی در مورد فساد اقتصادی هانتر بایدن، پسر رقیب وقت انتخاباتی‌اش، پیدا کند. دفعه دوم به دلیل نقشش در روندی که منجر به فاجعه ۶ ژانویه شد: یورش گروهی از طرفداران ترامپ به کنگره آمریکا با هدف اخلال در روند تایید ریاست جمهوری بایدن.
محاکمه ترامپ به علت این اتهام دوم در مجلس سنا آغاز شده است و پس از پایان ریاست جمهوری‌اش ادامه خواهد یافت. با این حساب، ترامپ از یک نقطه نظر دیگر نیز نادر است: رئیس جمهوری‌ای که چالش‌های شخصی‌اش در چهار سال دوران ریاست جمهوری در روز ۲۰ ژانویه تمام نمی‌شوند و ادامه خواهند یافت.
پنج چالش بایدن
جو بایدن، رئیس‌جمهوری جدید آمریکا، با چه پنج چالش مهمی در چهار سال آینده روبه‌رو خواهد بود؟
۱- موضوع ایران
موضوع ایران از دشوارترین چالش‌های پیش روی بایدن خواهد بود. خواست او بازگشت به برجام، و سپس مذاکره با جمهوری اسلامی ایران در مورد سه موضوع دیگر مورد اعتراض آمریکا است: برنامه موشکی، اقدامات ایران در منطقه، و وضعیت حقوق بشر (متاسفانه این مورد آخری هیچ‌وقت در اولویت نیست.) اما این امر چگونه ممکن خواهد بود؟ با آن نظامِ زخم‌خورده و منزوی‌تر و افراطی‌تر از همیشه چگونه می‌بایست برخورد کرد؟ آیا اقدامات بایدن می‌تواند بر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران تاثیر بگذارد؟ آیا او می‌تواند به تلاش مصطفی کاظمی، نخست‌وزیر عراق، برای پافشاری بر حاکمیت ملی و ایستادگی در برابر دخالت‌های ایران کمک کند؟ ایران از چالش‌برانگیزترین موضوعات سیاست خارجه بایدن خواهد بود.
۲- دنیاگیری کرونا، روند واکسیناسیون
بایدن این اقبال را دارد که تا زمانی که سر کار می‌آید، میلیون‌ها آمریکایی در مقابل کرونا واکسینه شده‌اند. اما بدون شک ادامه واکسیناسیون، برخورد باهرگونه مشکلاتی که در این میان پیش بیاید، و رسیدگی به عواقب مختلف این بحران بزرگ، جزو چالش‌های اصلی او خواهد بود.
۳- بحران اقتصادی
در میان عواقب کرونا، مهم‌ترین آن‌ها احتمالا ضربه شدیدی است که به اقتصاد آمریکا زده است و بیکاری گسترده‌ای که موجب شده است. بایدن در حالی باید به این قضیه بپردازد که حزبش در بر گیرنده جناح‌های مختلف با منافع اقتصادی متضاد است: از نمایندگان برخی از ثروتمندترین بخش‌های آمریکا تا جناح سوسیالیستی حزب که شاخص‌ترین چهره آن، برنی سندرز، موفق شده است به مقام مهم ریاست کمیته بودجه در مجلس سنا دست یابد. بایدن برای تحقق برخی از سیاست‌های اصلی سندرز، مانند افزایش حداقل دستمزد به ۱۵ دلار در ساعت و بخشش وام‌های دانشجویان دست به عمل خواهد زد. رسیدگی به بحران اقتصادی برای بایدن نه فقط به اقتصاد کشور، که به موضوع آینده حزب دموکرات و بنیان‌های اجتماعی دولتش نیز ربط پیدا می‌کند.
۴- چین
جمهوری خلق چین تا پیش از دنیاگیری کرونا قرار بود تا حوالی سال ۲۰۳۸ به بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا بدل شود. اما درگرفتن کرونا که به کند شدن رشد اقتصادی در کشورهای غربی انجامیده است، موجب تغییر تخمین‌ها نیز شده است و اکنون انتظار می‌رود که چین تا پیش از پایان دهه کنونی به این مهم برسد. رشد غول‌آسای این کشور و حضورش در سراسر دنیا برای هر رئیس جمهوری آمریکایی در چند دهه آینده جزو بزرگ‌ترین چالش‌ها خواهد بود. بایدن اما چهار سال روابط ملتهب پکن-واشنگتن را از ترامپ به ارث می‌برد. قصد او در این زمینه اما لزوما ایجاد روابط حسنه با پکن نیست. بایدن در ضمن می‌خواهد ائتلافی از کشورهای دموکراتیک به پا کند و چند بار وعده داده است که در مقابل چین ایستادگی می‌کند. چگونگی برخورد با اژدهای بزرگ نه تنها بر ادامه ریاست جمهوری بایدن، که بر تاریخ جهان نیز تاثیراتی عمیق خواهد گذاشت.
۵- آشتی ملی
بایدن تاکید کرده است که می‌خواهد رئیس جمهوری تمام آمریکایی‌ها باشد؛ از جمله هفتاد و چهار میلیون نفری که به ترامپ رای دادند. او از لزوم «التیام» سخن گفته است. در پیامد فاجعه حمله به «کاپیتول»، این موضوع بیش از پیش اهمیت یافته است. این واقعه یادآور آن بود که اقلیتی در میان رای‌دهندگان ترامپ، طرفدار حرکات خشونت‌بار هستند، که کار «التیام» و ایجاد وحدت و آشتی ملی را برای آينده دشوارتر می‌کند.
بایدن ۷۸ ساله پیرترین رئیس‌جمهوری تاریخ آمریکا است. خودش گفته است که خود را «چهره‌ای انتقالی» می‌بیند. این‌که در این دوران انتقال چگونه با چالش‌های پیش رو مقابله کند، تاریخ آتی آمریکا را نیز تعیین خواهد کرد.
