«فلوریان آزولای»، مدیر آرشیوی است که هدفش استناد جنایات نازی‌ها است. همین است که به سر کردن با محتوای دهشتناک عادت دارد. در این هشت سالی که در «بایگانی آرولسن» کار می‌کند اما، داستان‌های تاثربرانگیز بسیاری نیز تجربه کرده است.
مثلا قصه «توماس برگنتال»؛ این وکیل بین‌المللی شهیر آمریکایی که متولد چکسلواکی بود، در مه۲۰۲۳ درگذشت. او به‌عنوان نماینده سابق آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه و رییس سابق دیوان حقوق‌بشر قاره آمریکا، از سرشناس‌ترین وکلای حقوق‌بشر بود. بسیاری می‌دانند که او بازمانده هولوکاست بود و از اردوگاه‌های دست‌جمعی مخوفی همچون «آشویتس» و «زاکسن‌هاوزن»، جان سالم به در برده بود. در آوریل ۱۹۴۵ بود که او در سن ۱۱ سالگی، به دست ارتش سرخ شوروی، از اردوگاه زاکسن‌هاوزن آزاد شد، اما آنچه شمار کمتری می‌دانند، نقشی است که بایگانی آرولسن که در شهر کوچک و بی‌سر و صدایی در ایالت هسه آلمان واقع شده، در زندگی او ایفا کرد.
خانم آزولای در گفت‌وگویی به میزبانی «پروژه سرداری»، که ابتکار مشترک موزه «یادبود هولوکاست» آمریکا و «ایران‌وایر» است، گفت: «مادر توماس هم از جنگ جان سالم به در برد. در انتهای جنگ، نامه‌ای به “اداره بین‌المللی پیگیری” فرستاد و توضیح داد که دنبال پسرش است.»
***
«اداره بین‌المللی پیگیری» یا «آی تی اس»، نام قدیمی نهادی است که امروز «بایگانی آرولسن، مرکز بین‌المللی تعقیب توسط نازی‌ها» نام دارد. آن نام قدیمی، خبر از هدف اصلی بنیانگذاری این نهاد می‌دهد؛ «پیگیری» سرنوشت آنانی که به دست نازی‌ها و همدستان‌شان کشته شده بودند و کمک به بازماندگان برای یافتن سایر بازماندگان جنگی. تا سال‌ها کاربران اصلی این بایگانی‌ها نه پژوهشگران یا روزنامه‌نگاران، که افرادی بودند که دنبال اطلاعات راجع به اعضای از دست رفته خانواده خودشان می‌گشتند.
در مورد خانواده برگنتال، کار پیگیری با موفقیت انجام شد. «آی تی اس» خبر داشت که پسرک جوان تحت مراقبت نیروهای متفقین است. فلوریان می‌گوید: «به لطف آی تی اس بود که توماس به مادرش رسید و به آغوش او بازگشت.» این دو با هم در شهر گوتینگن آلمان سکنی گزیدند و سپس، به آمریکا نقل مکان کردند.
ده‌ها سال بعد بود که توماس که حالا وکیل بین‌المللی مشهوری شده بود، به بازدید این بایگانی آمد و پرونده‌های مربوط به خودش، مادرش و پدرش را بررسی کرد. پدر او، «موندک»، مدت کوتاهی پیش از آزادی در اردوگاه‌های نازی‌ها کشته شده بود. خانم آزولای بازدید توماس را به‌خوبی به یاد دارد و به‌ویژه جمله به یادماندنی او را: «این بایگانی، تنها مزار پدر من است.»
ویدیو گفت‌وگو با زولای، اکنون به‌عنوان بخشی از پروژه سرداری در ایران‌وایر منتشر می‌شود. ما از نقش این بایگانی در مقابله با انکار هولوکاست گفتیم و از تاریخ این نهاد و اینکه چگونه در سال‌های اخیر، دیجیتال کردن اسناد موجود در آن امکان دسترسی را برای افراد بیشتری ممکن کرده است.
اداره «آی تی اس» در زمان ایجاد خود، قرار بود موقتی باشد. در سال ۱۹۵۲ که ساختمانی که بایگانی در آن قرار دارد ساخته شد، قرار بود پس از چند سال به هتل بدل شود، اما نیاز شدیدی که به اسناد موجود در آن وجود داشت، باعث شد این نهاد پایدار شود و اکنون به موسسه‌ای ماندگار بدل شده. کمیسیون بین‌المللی بایگانی آرولسن، امروز شامل نماینده‌های دولتی از آلمان و ده کشور دیگر ازجمله فرانسه، یونان، لهستان، آمریکا و اسراییل می‌شود.
این بایگانی شامل اطلاعاتی در مورد ۱۷.۵ میلیون اسم می‌شود و مشتمل است بر اسناد اداری که جنایات نازی‌ها را ثبت می‌کند و در ضمن، شهادت‌های شفاهی بازماندگان و خانواده‌های قربانیان. حتی وسایل شخصی قربانیان و بازماندگان هولوکاست هم جزو داشته‌های بایگانی است؛ مثلا عینک‌هایی که متعلق به زندانیان اردوگاه‌های نازی‌ها بوده است.
بسیاری از این اسناد، شواهدی هستند در مورد تعقیب یهودیان و سایر مردمانی همچون سینتی‌ها و روماها، که نازی‌ها قصد نابودی‌شان را داشتند. اسناد موجود گاهی کوتاهند و با اطلاعاتی اندک. مثلا برای اردوگاه دسته‌جمعی «بوخنوالد» در آلمان، کارت‌هایی برای تک‌تک زندانیان وجود دارد که شامل اطلاعات ساده همچون نام و تاریخ ورود است.
اما در لابه‌لای این اسناد، در ضمن می‌توان اطلاعاتی را راجع‌به افرادی پیدا کرد که در شرایطی کمتر نمونه‌وار، در گیر و دار جنگ بودند. مثلا ما در طول پژوهش‌هایمان در قالب پروژه سرداری، به ده‌ها شهروند ایرانی برخوردیم که از آن‌ها ردی در «بایگانی آرولسن» باقی مانده؛ مثلا افرادی که وادار به کار اجباری شده بودند. شاید باور کردنی نباشد، اما شرکت‌هایی که از این افراد سود می‌بردند، آن‌ها را بیمه کرده بودند و اسناد این شرکت‌های بیمه، در آرولسن موجود است.
آزولای به من می‌گوید که یافتن این داستان‌های انسانی در میان کوه شواهد موجود، نیاز به کار صبورانه «کارآگاهی» است. وقتی به او می‌گویم که اسناد مربوط به ایرانی‌ها را در بایگانی پیدا کرده‌ایم، می‌گوید که غافلگیر نشده و می‌افزاید: «اسنادی از مردمانی از همه‌جای دنیا در این‌جا پیدا می‌شود، ازجمله چین، آذربایجان، قزاقستان، الجزایر، مراکش و خیلی جاهای دیگر.»
یکی از موارد شگرفی که آزولای با آن مواجه شد، به یکی از مبارزین مقاومت ضدفاشیستی در فرانسه باز می‌گردد. البته که این مقاومت شامل افراد بسیاری می‌شد، اما آنچه این فرد را ویژه می‌سازد، این واقعیت است که او الجزایری بود.
آزولای می‌گوید: «نازی‌ها او را گرفتند و به اردوگاه دسته‌جمعی انداختند. ما موفق شدیم برخی داشته‌های شخصی او را به خانواده‌اش بازگردانیم و برای من، این تجربه‌ای تکان‌دهنده بود.»
آزولای خودش هم اصالتا فرانسوی است و می‌گوید: «در فرانسه وقتی صحبت از مبارزین مقاومت می‌شود، اغلب به روستایی‌هایی فکر می‌کنیم که در این مناطق روستایی ریشه‌دار بودند و در میان جنگل‌ها و کوه‌ها می‌جنگیدند. من این تاریخ را این‌گونه آموختم؛ اما این مرد از جایی بسیار متفاوت آمد و برای فرانسه می‌جنگید.»
خانم آزولای در سال ۲۰۱۶ به مدیریت بایگانی آرولسن منصوب شد و در این مدت، تلاش‌های بسیاری برای مدرن‌سازی این نهاد انجام داده. او در سال ۲۰۲۱ به‌خاطر اقداماتش، جایزه آکادمی برلین را گرفت که سالانه به افرادی داده می‌شود که برای رقم زدن روابط نزدیک‌تر بین آلمان و فرانسه تلاش می‌کنند.
ازجمله پروژه‌‌های قابل توجهی که خانم آزولای آغاز کرده کارزاری اینترنتی با هشتگ «تمام اسامی مهمند» (#EveryNameCounts) است. هدف این کارزار این است که بر اهمیت اسناد موجود در بایگانی برای مردم در سراسر جهان تاکید کند. آزولای در ضمن کوشیده تا اسناد به‌طور دیجیتال قابل دسترسی باشند.
او می‌گوید: «میزان تقاضا بسیار بالا است. هشت سال پیش هیچ کدام از این اسناد در اینترنت نبودند؛ امروز میلیون‌ها سند هستند و سالی ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر کاربر داریم.»
تقریبا تمام اسناد موجود در بایگانی آرولسن اسکن شده‌اند. حالا کار دشوار، افزودن داده‌های موجود در این اسناد به مجموعه‌ای قابل جست‌وجو در جریان است. این کار حیاتی توسط کارمندان مجموعه، هوش مصنوعی و داوطلبینی بین‌المللی انجام می‌شود که به گفته آزولای، «شب‌ها بیدار می‌مانند تا این اسناد را دیجیتالیزه کنند.»
اسناد آرولسن در ضمن، بخشی از پروژه «حافظه جهانِ» یونسکو هستند، ابتکاری بین‌المللی که هدفش پاسداشت میراث مستند بشریت و مقابله با فراموشی دسته‌جمعی است. این بایگانی بدین‌سان، نمایانگر تلاشی جمعی برای زنده نگهداشتن خاطره جنایات نازی‌ها در جریان هولوکاست است و در عین حال، حفظ داستان‌های انسانی میلیون‌ها تن که در این جنایت بزرگ کشته شدند و یا به‌نحوی از انحا، تحت‌تاثیر آن قرار گرفتند.
افرادی که علاقمند به تماس با آرولسن هستند و سوالی در مورد خانواده خودشان دارند، می‌توانند از طریق این لینک با این نهاد تماس بگیرند.
