انتشار در ایندیپندنت فارسی
هفتاد سال پیش که ۱۲ کشور غربی ائتلاف ناتو را بر پا کردند شکی در مورد ضرورت و جایگاه آن موجود نبود. کشورهای غربی در سایه اتحاد شورویِ خیزان به همدیگر وعده‌ای دادند که در ماده پنج پیمانِ ناتو منعکس است: هر وقت به کشوری حمله شد، بقیه کشورها از آن دفاع می‌کنند.
اما در تمام طول تاریخ شوروی این کشور هرگز به اعضای ناتو حمله نکرد. ماده پنج در تاریخ ناتو تنها یک‌بار به کار افتاده و آن هم سال‌ها پس از سقوط شوروی: در یازده سپتامبر ۲۰۰۱ که سازمان تروریستی القاعده به نیویورک و واشنگتن حمله کرد.
حالا که دیگر شوروی در کار نیست و جنگ سرد تمام شده، ناتو به چه کاری می‌آید؟ در پی سقوط شوروی، ناتو بعضی از جمهوری‌های تشکیل‌دهنده آن‌را به عضویت خود در آورد و قصد روابطی حسنه و نزدیک با روسیه پساشوروی داشت. اما در قرن حاضر روسیه به رهبری ولادیمیر پوتین با ایفای نقش روزافزون در همسایگی خود و قد علم کردن مقابل غرب با اعمالی همچون اشغال خاک اوکرائین در سال ۲۰۱۴ باعث شده ناتو برای خود از نو دلیل موجودیت پیدا کند. نیروهای ناتو اکنون در لهستان و جمهوری‌های بالتیک در خط مقدم مقابله با روسیه پوتینی هستند. از سوی دیگر، مقابله با نیروی جهانی تروریسم نیز به یکی از وظایف اصلی ناتو بدل شده است.
اما رهبران این سازمان در دیدار دو روزه رهبران خود در لندن تصمیمی تاریخی گرفتند و آن به رسمیت شناختن خطر ابرقدرت خیزان آسیا، جمهوری خلق چین، است.
بیانیه‌ای که قرار است منتشر شود «فرصت‌ها و چالش‌های» عروج چین را به رسمیت خواهد شناخت. به گفته یک دیپلمات غربی، پیش‌نویس متن این بیانیه پس از جدال‌های بسیار در سطح سفرای کشورها در ناتو تهیه شده و حالا باید به تایید رسمی رهبران برسد. دیدار رهبران در ضمن گزارشی درونی را تصویب می‌کند که برنامه‌ای عملیاتی برای مقابله ناتو با چین است.
آیا این به معنی این است که ناتو کیلومترها دورتر از شرقی‌ترین مرز شرقی‌ترین اعضای خود خواهد رفت و در مناطق پرحادثه‌ای مثل دریای جنوب چین با پکن مقابله می‌کند؟
ینس استولنبرگ، دبیر کل ناتو، تاکید دارد که چنین نیست. او در سخنان خود در لندن گفت این ناتو نیست که می‌خواهد وارد همسایگی چین شود؛ این چین است که دارد در همه دنیا سرکشی می‌کند. او گفت: «قضیه ورود ناتو به دریای جنوب چین نیست؛ قضیه به رسمیت شناختن این واقعیت است که چین دارد در اقیانوس منجمد شمالی و در آفریقا به ما نزدیک می‌شود؛ دارد در زیرساخت‌های اروپا و در فضای سایبری سرمایه‌گذاری‌های سنگین می‌کند.»
یکی از بلندپروازانه‌ترین برنامه‌های چین در سال‌های اخیر برنامه موسوم به «راه ابریشم جدید» بوده که در انگلیسی به نام «ابتکار جاده و کمربند» معروف است. چین در این طرح در همکاری با بیش از ۶۵ کشور در سراسر دنیا راه‌های زمینی و دریایی جدیدی می‌سازد که قرار است نسخه جدید راه ابریشم باستانی باشند که اروپا را از راه آسیای مرکزی به چین وصل می‌کرد. این طرح طبیعتا با سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی چین همراه بوده و پای این کشور را به قلب اروپا نیز گشوده. مثلا یک شرکت کشتی‌رانی چینی موفق شد با استفاده از بحران اقتصادی در یونان مالکیت ۵۱ درصد بندر پیرائوس در این کشور را تصاحب کند. چند ماه پیش که دولت پوپولیستی در ایتالیا سر کار آمد، این کشور اولین عضو «گروه هفت» شد که رسما به «راه ابریشم جدید» پیوست. شی ژینپینگ، رئیس‌جمهور چین، با سفر به ایتالیا توافق‌هایی در این زمینه امضا کرد که موجب خشم و واکنش واشنگتن شد.
کشورهای عمده غرب اما مواضعی متفاوت از دولت پوپولیست رم و یا دولت سابقا چپ‌گرای آتن دارند. وزیر خارجه آلمان چند ماه پیش چین را «چالشی در تقریبا تمام موضوعات» نامید و گفت «باید به درک بهتری برسیم که عواقب این چالش‌ها برای ناتو کدامند.» بریتانیا و کانادا دیگر عضوهای کلیدی ناتو و «گروه هفت» هستند که اخیرا موضع سفت و سخت‌تری نسبت به چین اتخاذ کرده‌اند. بخصوص در میان اعتراضات هنگ کنگ که در آن شاهد دستگیری یکی از کارمندان کنسولگری بریتانیا هم بوده‌ایم. اتاوا و پکن نیز بر سر دستگیری منگ وانژو، مدیر مالی شرکت چینی «هوآوی» شاخ به شاخ شدند. پکن در مقابل دو شهروند کانادا را دستگیر کرد و این دو هنوز در زندان هستند.
استولنبرگ در صحبت‌های اخیر خود بارها به چین اشاره کرده و همین است که می‌شد حدس زد دیدار لندن چنین تصمیمی را با خود داشته باشد. دبیر کل ناتو اخیرا گفته بود: «چین به زودی به بزرگترین اقتصاد دنیا تبدیل می‌شود. و همین الان هم دومین بودجه بزرگ دفاعی جهان را دارد و شدیدا در ظرفیت‌های جدید سرمایه‌گذاری می‌کند.»
او با ذکر نمونه‌ای مشخص گفته بود: «چین فقط در پنج سال گذشته ۸۰ کشتی و زیردریایی به ناوگان خود اضافه کرده — یعنی به اندازه کل ناوگان بریتانیا. صدها موشک با گستره‌ای دارد که طبق «پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» ممنوع می‌بود.» اشاره استولنبرگ به معاهده‌ای بین آمریکا و شوروی است که در سال ۱۹۷۸ امضا شد و ترامپ اخیرا از آن خروج کرد.
استولنبرگ هشدار داده که چین اکنون موشک‌های هسته‌ای پیشرفته‌ای دارد که قابلیت رسیدن به آمریکا و اروپا دارند «باضافه موشک‌های کروز فراصوت جدید، انواع و اقسام پهپادهای جدید، موشک‌های ضدکشتی و بادپرهای ماوراصوت.» او به قابلیت‌های چین در فن‌آوری‌های جدید هم اشاره کرد: از فن‌آوری تشخیص صورت تا سامانه پنج جی که باعث شده واشنگتن از متحدینش بخواهد جلوی ورود هوآوی به زیرساخت‌های کشورشان را بگیرند.
اولین واکنش خیلی تحلیل‌گران به تصمیم لندن این بود که از مقابله با چین به عنوان ماموریتی جدید و وحدت‌بخش برای ناتو خبر دادند.
اما باید پرسید که آیا دولت‌های مختلف عضو ناتو بر سر رویکردی مشابه نسبت به چین توافق خواهند کرد؟
امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در صحبت‌های اخیر خود که باعث شد در لندن با ترامپ درگیر شود گفته بود: «بعضی مواقع می‌شنوم که روسیه یا چین دشمن ما هستند. آیا هدف پیمان ناتو این شده که یکی از این دو را به عنوان دشمن‌مان اعلام کند؟ نظر من این نیست. روشن است که دشمن مشترک ناتو، تروریسمی است که به جان کشورهایمان افتاده.» در همین زمینه بود که ماکرون از تصمیم ترکیه برای اشغال شمال شرقی سوریه که منجر به ایجاد بی‌ثباتی و فرار صدها نفر از زندانیان داعش شد انتقاد کرد.
باید دید در آن سند درونی که نشست لندن قرار بود امشب تصویب کند چه برنامه مشخصی برای مقابله با چین تعبیه شده. می‌دانیم که قرار نیست «شورای ناتو و چین» مشابه «شورای ناتو و روسیه» که در سال ۲۰۰۲ برای بهبود گفتگو بین بروکسل و مسکو آغاز شد تشکیل شود.
کی بیلی هاچینسون، سفیر آمریکا در ناتو، روز دوشنبه در گفتگوهای رسانه‌ای اصرار کرد که چین را باید وادار به تبعیت از موازین «سازمان تجارت جهانی» کرد. اما حتی در شرایطی که واشنگتن و پکن درگیر نبرد بازرگانی سرسختی هستند هاچینستون گفت: «آیا ما می‌خواهیم، چین دشمن باشد؟ نه چنین نمی‌خواهیم اما باید آماده باشیم.»
در سوی مقابل، آمادگی در جریان است. این هفته در حالی که رهبران ناتو اینقدر مشکل و بحران درونی دارند که حتی نتوانستند جشن هفتادمین سالگرد تولد خود را در لندن بدون دردسر برگزار کنند، پوتین و شی ژینپینگ دست به ابتکار مهمی زدند: خط لوله «نیروی سیبری» افتتاح شد تا در سرمای زمستان امسال، گاز طبیعی روسیه را به بزرگترین مصرف‌کننده انرژی جهان یعنی چین برساند. یک پروژه چند میلیارد دلاری دیگر بین دو عضو شورای امنیت سازمان ملل که علیه غرب آرایش دیده‌اند.
