ایران امروز اعلام کرد، چرخ‌هایی که حرکت‌شان کند شده بود، دوباره مثل سابق می‌چرخند. البته نه چرخ‌های اقتصاد ایران، چنان‌که حسن روحانی روزی وعده می‌داد؛ که چرخ‌های برنامه هسته‌ای کشورمان. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، امروز در نشست خبری تایید کرد که ایران غنی‌سازی اورانیوم در نطنز را از سطح ۳/۶۷ درصد مجاز که در برجام آمده است، فراتر برده است و به حدود پنج درصد رسانده است. او گفت، ایران ظرفیت غنی‌سازی «پنج درصد، بیست درصد، شصت درصد» و حتی بالاتر را هم دارد. ایران روز پنجشنبه نیز به نیروگاه فردو در نزدیکی قم، گاز تزریق کرده بود.
آیا این اقدامات به معنی قصد ایران برای خروج از برجام است؟
مقامات ایران تاکید می‌کنند که چنین نیست. عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه، که در نشست منع گسترش سلاح در مسکو به سر می‌برد، می‌گوید که کاهش تعهدات ایران تحت بند ۳۶ خود برجام انجام می‌شود. او گفت: «ما در واقع داریم از حق‌مان استفاده می‌کنیم تا برجام را نجات دهیم و از آن حفاظت کنیم، نه که آن را از بین ببریم. برای همین، بین هر قدم دو ماه فاصله می‌گذاریم تا دیپلماسی بتواند ادامه پیدا کند.» او اما تاکید کرد که منافع ایران بر حفظ برجام ارجحیت دارد. او گفت، پاسخ ایران به سیاست فشار حداکثری آمریکا «مقاومت حداکثری» است.
این چهارمین قدم ایران در کاهش تعهدات برجامی است و هم‌زمان با چند اتفاق دیگر، سبب بالاگرفتن تنش‌ها شده است. شبکه «سی ان ان» در تحلیلی گفت، ترامپ در بازی بلوف با ایران شکست خورده است. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، همین یک سال پیش می‌گفت که آمریکا «مطمئن است» که نتیجه سیاست فشار حداکثری، هر چه باشد، افزایش اقدامات هسته‌ای از سوی ایران نیست. اما گفته آقای پمپئو چند روز پیش دقیقا برعکس حرف اولیه‌اش بود: «ایران دارد به سرعت خود را آماده حرکت سریع به سوی سلاح هسته‌ای می‌کند.»
عراقچی در مسکو تهدید کرده بود که اگر قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل بازگردند، ایران «در دکترین هسته‌ای» خود «تجدید نظر» می‌کند؛ تهدیدی گنگ و نامشخص. اما معاون جواد ظریف در عین حال افزود که ایران حاضر است به شرط تضمین منافع خود، به اجرای کامل برجام بازگردد، اما بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت «خط قرمز ایران» هستند. بازگشت این قطعنامه‌ها البته بدون تایید روسیه و چین ممکن نیست و بعید است که ایران دست به اقداماتی بزند که مسکو و پکن را به سوی چنین اقدامی بکشاند. روسیه تا به‌حال از اقدامات ایران پشتیبانی کرده است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، اخیرا با حمله به سیاست واشنگتن نسبت به ایران، آن را «به‌کلی غیرقابل قبول» خواند. عراقچی در نشست مسکو، دیدارهایی با همتای روس خود، میخائیل بوگدانوف، در مورد آخرین تحولات منطقه داشت.
سخت‌ترین تهدید را اما حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در بریتانیا، کرده بود. او گفته بود که بسیاری از «مقامات تاثیرگذار در داخل ایران» پیشنهاد خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی موسوم به «ان پی تی» را داده‌اند. خروج از این معاهده، می‌تواند به معنای قصد حرکت به سوی سلاح‌های هسته‌ای تعبیر شود — قصدی که ایران تا به‌حال همیشه منکر آن بوده است. از تمام کشورهای جهان تنها چهار کشور عضو این پیمان نیستند: هند، اسرائیل و پاکستان، به این علت که هر سه سلاح‌های هسته‌ای دارند (به اضافه سودان جنوبی، به این علت که کشور تازه‌تاسیسی است و هنوز به بسیاری از معاهده‌های بین‌المللی نپیوسته است.)
اما هنوز سخنان بعیدی‌نژاد منتشر نشده بود که او حرف خود را پس گرفت و گفت، خروج از این معاهده جهانی «در شرایط فعلی» به نفع ایران نیست.
آن‌چه بر خطرناک بودن اوضاع افزوده است، اقدام ایران در اخراج یکی از بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. حتی شخصیت‌هایی که با موضع ایران همسویی دارند و مخالف ترامپ هستند، نیز این حرکت را محکوم کرده‌اند. یک دیپلمات ارشد دولت اوباما که به شرط عدم افشای نام با «ایندیپندنت فارسی» گفت‌وگو کرد، گفت: «این حرکت ایران واقعا احمقانه و غیرقابل توجیه است. حتی اگر ایران نسبت به بازرس مشخصی اعتراض داشته باشد، که قبلا هم نسبت به بعضی آمریکایی‌ها داشت، می‌تواند تقاضای تغییر بازرس بدهد؛ نه چنین برخوردی که با این زن کردند.»
ایران روز پنجشنبه مدعی شد که دلیل اخراج این بازرس، این بوده است که در هنگام ورود او به نطنز، ردّ «نیترات» که می‌تواند نشان از مواد منفجره باشد، بر او پیدا شده است. کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در آژانس، ماجرایی را که به گفته او در روز ۲۸ اکتبر در نطنز رخ داده بود، شرح داد. طبق روایت غریب‌آبادی، تست نیترات این بازرس زن در هنگام ورود به نطنز، چند بار «مثبت» از کار درآمده است. ماموران سپس منتظر رسیدن مامور زنی شده‌اند که بتواند بازرسی از این کارمند آژانس را کامل کند. در همان حین، بازرسِ آژانس به دستشویی رفته است و پس از بازگشتش، دیگر جواب تست «منفی» بوده است. آژانس، این روایت ایران را رد کرده است و نپذیرفته است.
این، تنها یکی از موضوعاتی بود که در جلسه روز پنجشنبه آژانس راجع به ایران مطرح شد. موضوع مهم‌تر، به آن «قالی‌شویی دورقوزآباد» برمی‌گردد؛ همان جایی که اسرائیل مدعی شده بود کارگاه هسته‌ای مخفی ایران است، و تهران منکر آن شده بود. اسرائیلی‌ها حالا می‌گویند که آژانس هم ادعاهای تل‌آویو را تایید کرده است؛ گرچه، خود آژانس هنوز چنین چیزی را علنا اعلام نکرده است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، گفت: «آژانس اکنون تایید کرده است که ایران دروغ می‌گوید. و ایران همچنان دروغ می‌گوید. اروپا باید همین حالا دست به حرکتی علیه تهاجم‌طلبی ایران بزند.»
قرار گرفتن این رویدادها در کنار هم، باعث نگرانی برای آینده می‌شود. هر یک از بازیگران سیاسی، در شرایط خاصی قرار گرفته‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای، بدترین شرایط اقتصادی ایران در تاریخ اخیر آن را از سر می‌گذراند و به فکر حفظ نظام جمهوری اسلامی است. دونالد ترامپ، کمتر از یک سال با انتخابات فاصله دارد و در تاریخ آمریکا، تصمیماتی که در سال منتهی به انتخابات گرفته شده است، اغلب رنگ و بوی چرتکه انداختن‌های سیاسی و انتخاباتی داشته است. بنیامین نتانیاهو، در اسرائیل برای حیات سیاسی خود می‌جنگد. رقیب او، بنی گانتز، همین الان از طرف رئیس جمهوری اسرائیل ماموریت تشکیل دولت دارد و اگر بتواند به حمایت تعداد کافی اعضای مجلس دست یابد، ممکن است نتانیاهو هر لحظه کنار برود. در غیر این صورت، اسرائیل شاید راهی سومین انتخابات خود در کمتر از یک سال شود. در عین حال، دادستان کل اسرائیل نیز شاید نتانیاهو را به خاطر مجموعه‌ای از جرایم مالی، دادگاهی کند.
شاید ولادیمیر پوتین در روسیه، محکم‌ترین موضع را داشته باشد. مسکو، هم با تهران روابط خوبی دارد، و هم با تل‌آویو، و ترامپ نیز بعید است اشتهای رودررویی جدی با این کشور داشته باشد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، گفته بود: «نه ایران، نه آمریکا، نه اروپا و نه بقیه جهان، از فروپاشی برجام نفع نخواهند برد. افزایش تنش‌ها می‌تواند منجر به تخاصم علنی شود که بر سراسر دنیا و اقتصاد و بازارها تاثیر خواهد گذاشت. امیدواریم که آمریکا این را بفهمد.»
باید دید که روسیه خواهد کوشید تا از جایگاه خود، راهی برای میانجیگری و آرام کردن تنش‌ها و حتی یافتن راه‌حلی برای کاهش خصومت بین ایران و آمریکا پیدا کند، یا نه. شاید هیچ کس نتواند مثل پوتین، بین خامنه‌ای و ترامپ میانجیگری کند.
